TANACETUM PARTHENIUM (FEVERFEW)

Altamisa, Bachelor’ s button, Chamomile grande, Chrysan­themum atricaire, Chrysanthemum parthenium, European feverfew, Featherfew, Featherfoil, Feather-fully, Febrifuge plant, Federfoy, Feddygen fenyw, Flirtroot, Flirtwort, Grande chamomile, Leucanthemum parthenium, Matricaria capensis, Matricaria eximia hort, Mother herb, Matricaria parthenium L., Midsummer daisy, MIG-99, Mutterkraut, Nosebleed, Parthenium hysterophorus, Parthenolide, Pyrenthrum parthenium, Santa Maria, Vetter-voo, Wild chamomile, Wild quinine

Το Feverfew είναι ένα ιατρικό φυτό χρησιμοποιούμενο στην θεραπεία του πυρετού, της ημικρανίας, της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, των στομαχόπονων, του πονόδοντου και της στειρότητας, όπως επίσης και σε τσιμπήματα εντόμων, προβλήματα εμμηνορυσίας και τοκετού, ψωρίαση, αλλεργικές καταστάσεις, άσθμα, ίλιγγο, ζάλη, ναυτία και εμέτους.

Το Feverfew έχει μακρά ιστορική χρήση στην παραδοσιακή και λαϊκή ιατρική, ιδιαίτερα στην Ελλάδα και τους πρώτους Ευρωπαίους βοτανολόγους.

Το Feverfew, γνωστό ακόμα ως «featherfew», λόγω των φτερωτών φύλλων του, είναι ένα μικρό, θαμνώδες, αρωματικό, ετήσιο φυτό το οποίο φθάνει σε ύψος τα 0.3-1 μέτρα.

Τα φύλλα του Feverfew έχουν χρώμα πρασινοκίτρινο, μήκος συνήθως λιγότερο από 8 εκ., είναι εναλλασσόμενα, σχεδόν άτριχα και πτεροειδή και στρέφονται προς τα κάτω (παρόμοια με χρυσάνθεμο). Τα άνθη του Feverfew είναι παρόμοια με του χαμομηλιού (Matricaria chamomilla), με τα οποία μερικές φορές συγχέονται, έχουν χρώμα κίτρινο, διάμετρο περίπου 2 εκ. και εμφανίζονται από τον Ιούλιο έως τον Οκτώβριο. Το αρωματικό αυτό φυτό αναδύει μια έντονη και πικρή οσμή.

To Feverfew είναι φυτό ιθαγενές της Βαλκανικής Ηπείρου, αλλά υπάρχει ακόμα και στην Αυστραλία, Ευρώπη, Κίνα, Ιαπωνία και Βόρεια Αφρική και, από τα μέσα του 19^ου αιώνα, στις ΗΠΑ. Φύεται κατά μήκος των πλευρών των δρόμων, σε αγρούς, περιοχές αποβλήτων και κατά μήκος των συνόρων των δένδρων από τον Ανατολικό Καναδά έως το Maryland και προς τα δυτικά του Μισούρι.

Οι Αρχαίοι Ελληνες αποκαλούσαν το φυτό «παρθένιο», προφανώς επειδή είχε χρησιμοποιηθεί θεραπευτικά για να σώσει την ζωή μερικών από τους εργαζόμενους, οι οποίοι είχαν πέσει από τον Παρθενώνα στην διάρκειά της κατασκευής του, τον 5^ο π.Χ. αιώνα. Ο Ελληνας Γιατρός Διοσκουρίδης του 1^ου αιώνα π.Χ. χρησιμοποιούσε το Feverfew ως αντιπυρετικό.

Το Feverfew είναι επίσης γνωστό ως «μεσαιωνική ασπιρίνη» ή «ασπιρίνη του 18^ου αιώνα» [Chavez M and Chavez P, 1999; Setty AR and Sigal AH, 2005].

Παραδοσιακά, το Feverfew χρησιμοποιείται ως αντιπυρετικό, εξ ου και η ονομασία του. Στην Κεντρική και Νότια Αμερική χρησιμοποιείται για την θεραπεία πολλών και ποικίλων νοσημάτων.

Οι Ινδιάνοι Kallaway στις Αν­δεις το χρησιμοποιούν για την θεραπεία του κολικού, των νεφ­ρικών πόνων, της πρωϊνής αδιαθεσίας και του στομαχόπονου.

Στην Κόστα Ρίκα το αφέψημα του Feverfew χρησιμοποιείται για την δυσπεψία, ως καρδιοτονωτικό, εμμηναγωγό και αντιπαρασιτικό. Στο Μεξικό, ως αντισπασμωδικό και ως τονωτικό για την ρύθμιση της εμμηνορυσίας και στην Βενεζουέλα, για την θεραπεία της ωταλγίας [Chavez M and Chavez P, 1999].

Τα σημαντικότερα βιοενεργά συστατικά του Feverfew είναι οι σεσ­κιτερπενικές λακτόνες, εκ των οποίων η κυριότερη είναι η παρ­θενολίδη (parthenolide). Η παρθενολίδη υπάρχει στους αδένες των επιφανειακών φύλλων και αποτελεί έως 85% των ολικών περιε­χόμενων σεσκιτερπενών (sesquiterpene) [Bohlmann F and Zdero C, 1982; Heptinstall S et al, 1992; Chavez M and Chavez P, 1999].

Περισσότερες από 30 σισκετερπενικές λακτόνες έχουν απομονωθεί από το Feverfew. Γενικά, υπάρχουν 5 διαφορετικοί τύποι σισκε­τερπενικών λακτονών στο Feverfew, οι οποίες μπορεί να ταξινο­μηθούν με βάση τις χημικές κυκλικές δομές τους.

Το Feverfew περιέχει ευδεσμανολίδες, γερμανοκρανολίδες και γουανολίδες. Η παρθε­νολίδη είναι μία γερμανοκρανολίδη [Chavez M and Chavez P, 1999].

• Αρτεκανίνη (artecanin)
• Αρτεμορίνη (artemorin)
• Βαλχανίνη (balchanin)
• Κανίνη (canin)
• Κοστουνολίδη (costunolide)
• Εποξυαρτεμορίνη (epoxyartemorin)
• Εποξυσανταμαρίνη (epoxysantamarine)
• Μανολιαλίδη (manolialide)
• Ρεϋνοσίνη (reynosin)
• Σανταμαρίνη (santamarine)
• Σεκοναπαρθενολίδη Α (secotanaparthenolide A)
• Σεκοναπαρθενολίδη (secotanaparthenolide B)
• Υπεροξειδική α-ταναπαρθίνη (tanaparthin-alpha-peroxide)
• 10-επικανίνη (epicanin)
• 1-β-υδροξυαρβουσκουλίνη
• 3-β-υδροξυκοστουνολίδη
• 8-α-υδροξυεσταγιατίνη
• 8-βυδροξυρεϋνοσίνη
• 3-β-υδροξυπαρθενολίδη
• 3, 4-β-εποξυ-8-δεοξυκουμαμβρίνη Β

Στο Feverfew έχουν απομονωθεί και άλλα μέλη της τάξης αυτής, τα οποία διαθέτουν σπασμολυτικές ιδιότητες, πιθανώς μέσω αναστολής της εισροής του εξωκυττάριου ασβεστίου στα λεία μυικά κύτταρα των αγγείων [Begley M et al, 1989; Milbrodt M et al, 1997; Chavez M and Chavez P, 1999].

• Απιγενίνη (apigenin) (επίσης 7-γλυκουρονίδη απιγενίνης)
• Κενταουρεΐδίνη (centaureidin)
• Χρυσοεριόλη (chrysoeriol)
• Ζασεϊδίνη (Jaceidin)
• Λουτεολίνη (luteolin) (επίσης 7-γλουτεολίδη λουτεολίνης)
• 3,6-διμεθυλ αιθέραςκουερσεταγετίνης
• Κουερσεταγετίνη 3, 6, 3-τριμεθυλ αιθέρας (συνοδευόμενος από ισομερές 3, 6, 4-τριμεθυλ αιθέρα)
• Κερκετίνη (quercetin)
• Σαντίνη (santin)
• 3,6-διμεθυλ αιθέρας6-υδροξυκεμπφερόλης
• 3,6,4-τριμεθυλ αιθέρας (τανετίνη) 6-υδροξυκεμπφερόλης

Από το Feverfew έχουν επομονωθεί 23 συστατικά, τα οποία αντιπροσωπεύουν >90.1% των πτητικών ελαίων. Κύρια συστατικά του Feverfew είναι η καμφορά (56.9%), το καμφένιο (12.7%), το p- κυμένιο (5. 2%) και το οξεικό βορνύλιο (4.6%).

• α-θουζένη
• α-πινένη
• α-φελλανδρένη
• α-τερπενίνη
• α-τερπινεόλη
• β-πινένη
• γ-τερπενίνη
• Βορνεόλη
• Ευγενόλη
• Ισοβορνυλ2-βουτανοϊκό μεθύλιο
• Καρβακρόλη
• Μυρτενάλη
• Οξεική καρυοφυλλίνη
• Οξεική trans-μυρτενόλη
• Πινοκαρβόνη
• Τρικυλένη
• Terpinen-4-ol
• Χρυσανθεόνη
• ρ-cymen-8-ol

• Ισοφραξιδίνη κουμαρίνης
• Τριμεθυλ αιθέρας ισοφραξιδίνης (9-επιπεκταχόλη B)
• 2-γλυκερυλ-O-κονιφεραλδεΰδη

• Συνδέεται άμεσα με/και αναστέλλει το σύμπλοκο της κινάσης IkB[ Kwok BH et al, 2001]. Σύμφωνα με τους ερευνητές αυτούς, οι αντιφλεγμονώδεις δράσεις της παρθενολίδης επάγονται μέσω του μορίου της α-μεθυλενο-γ-λακτόνης, τόσο in vitro, όσο και in vivo.
• Καταστέλλει την γονιδιακή έκφραση της IL-4 στα Τ περιφερικά λεμφοκύτταρα [Li-Weber M et al, 2002] και την IL-6 σε ποντικούς [Smolinski AT and Pestka JJ, 2005].
• Αναστέλλει την συνθετάση των προσ­ταγλανδινών [Makheja AN and Bailey JM, 1982; Pugh WJ and Sambo K, 1988]
• Παρεμποδίζει την κατακράτηση της τριτιούχου θυμιδίνης από ανθρώπινα μονοπύρηνα κύτταρα [Neill LA et al, 1987].
• Αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό των υμενοκυττάρων ινοβλαστικού τύπου, in vitro [Parada-Turska J et al, 2008].

• Το εκχύλισμα Feverfew αναστέλλει την κατακράτηση της τριτιού­χου θυμιδίνης από ανθρώπινα μονοπύρηνα κύτταρα του περι­φερικού αίματος και λεμφοβλάστες και την απελευθέ­ρωση των προσταγλανδινών από υμενοκύτταρα διεγερμένα από IL-1 [Neill LA et al, 1987].
• Τα λιποφιλικά συστατικά του Feverfew (εκτός της παρθενολίδης) μειώνουν την οξειδωτική έκρηξη των ανθρώπινων ουδετεροφίλων [Collier HO et al, 1980; Sumner H et al, 1992; Brown AM et al, 1997].
• Το Feverfew-PD (Feverfew χωρίς παρθενολίδη) αναστέλλει την απελευθέρωση του ΝΟ, PGE(2), TNF-a, IFN-γ, IL-2 και IL-4 από τα μακροφάγα και ανθρώπινα μονοπύρηνα περιφερικά λεμφοκύτταρα [Sur R et al, 2009].
• Το υδατικό εκχύλισμα του Feverfew προλαβαίνει την απελευθέ­ρωση του αραχιδονικού οξέος και αναστέλλει την συγ­κόλληση των αιμοπεταλίων μετά από διέγερσή τους από ADP ή θρομβίνη,invitro.

Στα κουνέλια, το εκχύλισμα των φύλλων του Feverfew αναστέλλει την σύσπαση και χαλάρωση της αορτής. Σε αρουραίους και κου­νέλια, το εκχύλισμα φρέσκων φύλλων Feverfew αναστέλλει τον σπασμό των λείων μυικών ινών, δεσμεύοντας τους διαύλους του καλίου [Barsby RW et al, 1992; Barsby RW et al, 1993a; Barsby RW et al, 1993b].

Το εκχύλισμα του Feverfew αναστέλλει την απελευθέρωση της σεροτονίνης από τα αιμοπετάλια και τα κοκκία των πολυμορφοπυρήνων λευκών αιμοσφαιρίων. Η δράση αυτή μπορεί να ερμηνεύσει την βελτίωση που προκαλεί το Feverfew στις ημικ­ρανίες και την αρθρίτιδα [Yasenetskaya TA et al, 1988; Heptinstall S et al, 1988; Krause S et al, 1990].

Το εκχύλισμα Feverfew αναστέλλει την απελευθέρωση ισταμίνης από τα περιτοναϊκά μαστοκύτταρα αρουραίων [Hayes NA and Foreman JC, 1987].

Η παρθενολίδη αναστέλλει την ανάπτυξη των Gram θετικών βακ­τηριδίων και των νηματοειδών μυκήτων [Chavez M and Chavez P, 1999], της Leishmania amazonesis και των μυκοβακτηριδίων tuberculosis και αvium [Tiuman TS et al, 2005].

Η παρθενολίδη και παρόμοιες λακτόνες έχουν αντικαρκινικές δρά­σεις σε διάφορα ανθρώπινα καρκινικά κύτταρα (π.χ. λάρυγγα, ρινοφάρυγγα, κ.ά.).

Σύμφωνα με τυχαιοποιημένες, πλασέμπο – ελεγχόμενες, διπλές–τυφλές μελέτες, το Feverfew μειώνει σημαντικά την βαρύτητα και συχνότητα της ημικρανίας (Johnson ES et al, 1985; Murphy JJ et al, 1988; DeWeerdt C et al, 1996; Pfaffenrath V et al, 2002; Diener HC et al, 2005). Η απότομη διακοπή του Feverfew μπορεί να προκαλέσει αναπηρικές κεφαλαλγίες.

Σύμφωνα με μία μετα-ανάλυση μελετών, το Feverfew προλαβαίνει τα επεισόδια της ημικρανίας, ενώ άλλη υποστηρίζει ότι δεν προλαβαίνει αποτελεσματικά την ημικρανία (Ernst E and Pittler MH, 2000].

Πάντως, σύμφωνα με άλλη μετα-ανάλυση, το Feverfew δεν φαίνεται να υπερέχει του πλασέμπο στη μείωση της συχνότητας και βαρύτητας των προσβολών της ημικρανίας, την συχνότητα και βαρύτητα της ναυτίας και των εμέτων και την σφαιρική εκτίμηση της αποτελεσματικότητας σε ασθενείς με ημικρανία [Pittler MH and Ernst E, 2004].

Το εκχύλισμα Feverfew και η παρθενολίδη αναστέλλουν την αυξημένη από τις κυτταροκίνες IL-1, TNF-a και IFN-γ έκφραση του ICAM-1 σε ανθρώπινους υμενικούς ινοβλάστες [Pattrick M et al, 1989; Smith TH and Liu X, 2001; Setty AR and Sigal AH, 2005].

Σε μία διπλή – τυφλή, τυχαιοποιημένη, πλασέμπο – ελεγχόμενη μελέτη, 41 γυναίκες με ΡΑ έλαβαν Feverfew, σε δόση 70-86 mg, ή πλασέμπο επί 6 εβδομάδες. Στο τέλος της θεραπείας δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των 2 ομάδων, όσον αφορά τις κλινικές και εργαστηριακές παραμέτρους, εκτός από την δύναμη δραγμού, η οποία βελτιώθηκε σημαντικά στην ομάδα που πήρε Feverfew (Pattrick M et al, 1989].

• Τα μονοτερπένια του Feverfew έχουν εντομοκτόνες ιδιότητες
• Τα παράγωγα της α-πινένης έχουν κατασταλτικές και ήπιες ηρε­μιστικές δράσεις
• Το εκχύλισμα του Feverfew αναστέλλει ένζυμα των λευκών αιμοσ­φαιρίων στις φλεγμαίνουσες αρθρώσεις. Παρόμοια αντιφλεγμονώδη δράση έχει το Feverfew στο δέρμα, γι΄αυτό και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη θεραπεία της ψωρίασης.

Το Feverfew μπορεί να αναστείλει την δραστηριότητα των αιμοπε­ταλίων, γι΄αυτό και οι ασθενείς που θεραπεύονται με αντιπηκτι­κούς παράγοντες (π.χ. ασπιρίνη, βαρφαρίνη) πρέπει να συμβου­λεύονται τον γιατρό τους πριν πάρουν Feverfew [Losche W et al, 1987].

• Μερικοί ασθενείς που πήραν placebο μετά από πολυετή θεραπε­ία με Feverfew παρουσίασαν νευρολογικές και άλλες ανωμαλίες, όπως κεφαλαλγίες, αϋπνία, τάση, νευρικότητα, κόπωση και πό­νους, μυαλγίες και δυσκαμψία των αρθρώσεων (μετα - feverfew σύνδρομο) [Johnson ES et al, 1985; Miller LG, 1998]
• Διά­χυτη φλεγμονή του στοματικού βλεννογόνου και της γλώσσας, συχνά με διόγκωση της γλώσσας και απώλεια της γεύσης (11%)
• Ζάλη
• Δερματίτιδα [Vickers HR, 1985; Hayes NA and Foreman JC, 1987]
• Γαστρεντερικές διαταραχές (δυσπεψία και αίσθημα καύσου, κολι­κός κοιλιακός πόνος)

Το Feverfew δεν προκαλεί χρωμοσωμικές ανωμαλίες [Anderson D et al, 1988].

Το Feverfew δεν συνιστάται στην διάρκεια της γαλουχίας και της κύησης και στα παιδιά [Awang DV, 1993].

Το Feverfew δεν ενδείκνυται σε παιδιά ηλικίας <2 ετών. Στα μεγα­λύτερα, η δόση τροποποιείται ανάλογα με το βάρος του παιδιού. Π.χ. σε παιδιά βάρους 20–25 kgη δόση του Feverfew πρέπει να ισοδυναμεί με το 1/3 της δόσης των ενηλίκων (με μέσον όρο 70 kg).

• 100–300 mg, έως 4 φορές ημερησίως

• Εκχύλισμα 1:1 w/v : 60-120 σταγόνες, 2 φορές ημερησίως
• Βάμα 1:5 w/v : 60-120 σταγόνες βάματος 2 φορές ημερησίως.