Η οστεοαρθρίτιδα είναι ο συχνότερος τύπος αρθρίτιδας και σοβαρή αιτία νοσηρότητας και αναπηρίας, ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους. Συμπτώματα της οστεοαρθρίτιδας είναι πόνος στις αρθρώσεις, πρωινή δυσκαμψία και ελάττωση της κινητικότητας. Τα κλινικά σημεία της νόσου είναι κριγμός, αρθρική συλλογή και, στα χέρια, οι όζοι του Heberden

Ως όζοι του Heberden περιγράφονται οι διογκώσεις των τελικών (ή άπω) φαλαγγοφαλαγγικών αρθρώσεων των δακτύλων, δηλ. οστικές εκβλαστήσεις με την μορφή παρα-αρθρικών οζιδίων εντοπιζόμενων εκατέρωθεν της άρθρωσης.

Οι όζοι του Heberden σχετίζονται τυπικά με την υπερτροφική οστεοαρθροπάθεια και την οστεοαρθρίτιδα. Δεν δημιουργούνται στη διάρκεια της οξείας φάσης, αλλά μάλλον στο χρόνιο στάδιο, της οστεοαρθρίτιδας. Στην οξεία φάση της οστεοαρθρίτιδας, οι αρθρώσεις γίνονται ερυθηματώδεις, θερμές και πολύ ευαίσθητες με την επαφή. Στην φάση αυτή, οι αρθρώσεις είναι γενικά ελαφρά διογκωμένες και μπορεί να παρουσιάζουν συλλογή. Επιπρόσθετα, στη διάρκεια της οξείας φάσης, ο αρθρικός πόνος είναι συχνά σοβαρός και συνοδεύεται από αίσθημα καύσου και «γαργάλημα» στο δέρμα το υπερκείμενο των αρθρώσεων. Μετά από αρκετούς μήνες, στο χρόνιο στάδιο, τα σημεία της φλεγμονής υποχωρούν και αρχίζουν να εμφανίζονται οστικές εκβλαστήσεις (όζοι του Heberden) στις τελικές φαλαγγοφαλαγγικές αρθρώσεις των δακτύλων. Στη φάση αυτή, οι αρθρώσεις είναι γενικά ανώδυνες και οι χαρακτηριστικές παραμορφώσεις των δακτύλων οι συνδεόμενες με τους όζους του Heberden γίνονται εμφανείς.

Η παρουσία των όζων του Heberden συχνά είναι δείκτης γενικευμένης οστεοαρθρίτιδας. Πάντως, σε μία μελέτη δεν διαπιστώθηκε σημαντική συσχέτιση μεταξύ των όζων του Heberden και των οστεοφύτων στις ΑΦΦ, ένδειξη ότι οι 2 αυτοί τύποι οστικών εκβλαστήσεων είναι διαφορετικές οντότητες. Στην μελέτη αυτή διαπιστώθηκε ότι τα ανώριμα οστεόφυτα στις ΑΦΦ ήταν περισσότερο ειδικά, παρά οι όζοι του Heberden (81% vs 52%) σαν δείκτες οστεοαρθρίτιδας σε άλλες αρθρώσεις, και είχαν καλύτερη θετική προγνωστική αξία (61% vs 41%).

Συμπέρασμα της μελέτης αυτής ήταν ότι η ακτινολογική απειkόνιση των ανώριμων οστεοφύτων στις ΑΦΦ είναι ένδειξη γενικευμένης οστεοαρθρίτιδας καλύτερη από τους όζους του Heberden. Ακόμα, σύμφωνα με την μελέτη αυτή, οι όζοι του Heberden, αυτοί καθαυτοί, δεν είναι απαραίτητα καλός δείκτης γενικευμένης οστεοαρθρίτιδας, λόγω της πτωχής συνολικά θετικής προγνωστικής αξίας για οστεοαρθρίτιδα (26%). Πάντως, οι συγγραφείς της μελέτης αυτής συμπέραναν ότι οι όζοι του Heberden μπορεί να είναι ένας ατελής αντιπροσωπευτικός δείκτης της οστεοαρθρίτιδας, εάν δεν υπάρχουν διαθέσιμες ή είναι δύσκολο να γίνουν οι σχετικές ακτινογραφίες.

Μία άλλη μελέτη μελέτησε τα αποτελέσματα της κλινικής διάγνωσης της οστεοαρθρίτιδας του γόνατος σε σύγκριση με την ακτινολογική διάγνωση. Οι ασθενείς της μελέτης είχαν πόνο, δυσκαμψία, διόγκωση των αρθρώσεων, όζους του Heberden και περιορισμό της κινητικότητας των γονάτων. Ως ακτινολογικές ενδείξεις οστεοαρθρίτιδας θεωρήθηκαν η παρουσία των οστεοφύτων και η στένωση του μεσάρθριου διαστήματος του γόνατος. Κανένα από τα σημεία ή συμπτώματα δεν υπερείχαν των ακτινολογικών ευρημάτων της οστεοαρθρίτιδας. Πάντως, 14 από τα 18 κλινικά κριτήρια είχαν σημαντικά θετική συσχέτιση με την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος και μπορούσαν να χρησιμεύσουν τουλάχιστον για την διάγνωση, αν και οι όζοι του Heberden δεν περιελήφθησαν μεταξύ των κριτηρίων που είχαν σημαντικά θετική συσχέτιση, δεδομένου ότι είχαν ευαισθησία μόνο 17-24% και θετική προγνωστική αξία μόνο 29-53%.

Οι όζοι του Heberden, αν και τυπικά συνδέονται με την ΟΑ, έχουν περιγραφεί και σε άλλες καταστάσεις. Σε μία μελέτη, οι όζοι του Heberden συνδεόντουσαν συχνά με τραυματικές κακώσεις των δακτύλων, οι οποίες είχαν προκαλέσει πόνο και διόγκωση των δακτύλων. Οι εκδηλώσεις αυτές υποχώρησαν μετά από αρκετούς μήνες, αλλά τελικό αποτέλεσμα ήταν ο σχηματισμός των όζων του Heberden. Οι όζοι του Heberden που σχηματίζονται μέσω της διαδικασίας αυτής ορίζονται ειδικά ως «τραυματικοί όζοι του Heberden» και παρατηρούνται συχνότερα σε άτομα που κάνουν χειρωνακτικές εργασίες.

Στην ίδια μελέτη περιγράφηκαν ασθενείς που είχαν αναπτύξει όζους του Heberden, χωρίς κανένα φανερό εκλυτικό αίτιο. Οι ασθενείς αυτοί εμφάνισαν μικρές κυστικές διογκώσεις στις πλευρές των φαλαγγοφαλαγγικών αρθρώσεων, οι οποίες περιείχαν ιξώδες λευκό υγρό. Τελικά, οι διογκώσεις αυτές μετατράπηκαν σε μεγαλύτερους όζους, οι οποίοι ήταν ευαίσθητοι με την επαφή. Ενδιαφέρον είναι ότι όταν έγιναν ενέσεις κορτιζόνης μέσα στις κυστικές διογκώσεις πρώιμα στη διαδρομή της νόσου η φλεγμονή υφέθηκε ταχέως και όζοι δεν σχηματίσθηκαν.

Εχουν περιγραφεί στη βιβλιογραφία 5 ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα και όζους του Heberden οι οποίοι εμφάνισαν ουρική αρθρίτιδα στο έδαφος των όζων. Οι ασθενείς αυτοί είχαν εξακριβωμένη οξεία ουρική αρθρίτιδα των άπω φαλαγγοφαλαγγικών αρθρώσεων και, σε 3 απ΄ αυτούς, παρατηρήθηκαν αρνητικά διπλοθλαστικοί κρύσταλλοι στο υγρό της παρακέντησης των διογκωμένων αρθρώσεων, συμβατοί με ουρική αρθρίτιδα. Φαίνεται ότι, στους ασθενείς αυτούς, η ουρική αρθρίτιδα συνδεόταν με τους όζους του Heberden και ότι η ανάπτυξη της ουρικής αρθρίτιδας στους όζους του Heberden οφειλόταν, εν μέρει, στην προϋπάρχουσα οστεοαρθρίτιδα.Εχουν ακόμα περιγραφεί άλλοι 2 ασθενείς, στους οποίους αφαιρέθηκε υγρό από τους όζους του Heberden. Οι ασθενείς αυτοί είχαν επίσης και χαρακτηριστικές προσβολές οξείας ουρικής αρθρίτιδας και ανταποκρίθηκαν στη θεραπεία με αντιφλεγμονώδη φάρμακα.Ομως, δεν προσδιορίσθηκε άν οι ασθενείς αυτοί είχαν εναπόθεση ουρικού μονονατρίου σε προϋπάρχοντες όζoυς του Heberden ή εάν η εναπόθεση του ουρικού μονονατρίου γύρω από τις φαλαγγοφαλαγγικές αρθρώσεις ήταν η κύρια εκδήλωση.

Γενικά πιστεύεται ότι η ΡΑ δεν προσβάλλει τις τελικές φαλαγγοφαλαγγικές αρθρώσεις, αλλά, σε μία μελέτη, οι ασθενείς με ΡΑ είχαν διογκώσεις των μαλακών μορίων στις αρθρώσεις πανομοιότυπες με όζους του Heberden. Η μελέτη αυτή συνέκρινε τις κλινικές και ακτινολογικές παραμέτρους σε 40 ασθενείς με ΟΑ, 100 ασθενείς με ΡΑ και 42 μάρτυρες. Το 76% των ασθενών με ΡΑ είχαν πιθανούς όζους του Heberden.

Η εμμηνόπαυση μπορεί να σχετίζεται με την ανάπτυξη των όζων του Heberden. Σε μία μελέτη 99 γυναικών παρατηρήθηκε συσχέτιση μεταξύ των 2 αυτών καταστάσεων. Οι όζοι του Heberden δημιουργήθηκαν μέσα σε 3 χρόνια μετά την εμμηνόπαυση στο 60% των γυναικών, ένδειξη ότι έχουν κοινούς αιτιολογικούς παράγοντες με την εμμηνόπαυση και ότι η κλιμακτήριος μπορεί να θεωρηθεί γενεσιουργός παράγοντας για την ανάπτυξή τους. Πάντως, οι συγγραφείς της μελέτης αυτής σημείωσαν ότι τόσο η εμμηνόπαυση, όσο και οι όζοι του Heberden είναι «εκδηλώσεις της διαδικασίας της γήρανσης» και αυτό φαίνεται ότι είναι η πιθανότερη αιτία της συσχέτισης μεταξύ των δύο αυτών καταστάσεων.

Μερικές καταστάσεις μπορεί να περιλαμβάνουν τις άπω φαλαγγοφαλαγγικές αρθρώσεις και να οδηγήσουν σε παθολογικές αλλοιώσεις παρόμοιες με όζους του Heberden.

Η ψωριασική αρθρίτιδα και η πνευμονική υπερτροφική αρθροπάθεια μπορεί να προσβαλλουν τις άπω φαλαγγοφαλαγγικές αρθρώσεις των δακτύλων και να προκαλέσουν οζίδια παρόμοια με τους όζους του Heberden. Πάντως, τα νοσήματα αυτά έχουν άλλες συστηματικές εκδηλώσεις που μπορεί να βοηθήσουν στη διάκριση των οζιδιων αυτων από τους πραγματικούς όζους του Heberden

Η διάχυτη αγκυλωτική υπερόστωση (Diffuse Idiopathic Skeletal Hyperostosis ; DISH) είναι μία συστηματική κατάσταση χαρακτηριζόμενη από ανώμαλη οστεοποίηση των συνδέσμων, τενόντων και αρθρικών θυλάκων και συνδεόμενη με την ανάπτυξη ψηλαφητών οζιδίων στα δάκτυλα παρόμοιων με όζους του Heberden.Οι ασθενείς με DISH και δακτυλικά οζίδια είναι πιθανότερο να συμμετέχουν σε βαρειές χειρωνακτικές εργασίες, ένδειξη ότι οι μηχανικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην ανάπτυξή τους. Αναφέρεται η περίπτωση μιάς μοδίστρας, η οποία ανέπτυξε οζίδια παρόμοια με τους όζους του Heberden, χωρίς άλλες ενδείξεις οστεοαρθρίτιδας.

1. Creamer P, Hochberg MC. Osteoarthritis. Lancet 1997; 350:503–8.
2. Bendiner E. William Heberden: father of clinical observation. Hosp Prac 1991; 26:103–6, 109, 113–6.
3. Jay VV. The legacy of William Heberden. Arch Pathol Lab Med 2000; 124:1751.
4. Stecher RM. Heberden’s nodes: the incidence of hypertrophic arthritis of the fingers. N Engl J Med 1940; 222: 300–8.
5. Kellgran JH, Moore R. Generalized osteoarthritis and Heberden’s nodes. British Medicine Journal 1952; i:181–4.
6. Cicuttini FM, Baker J, Hart DJ, Spector TD. Relation between Heberden’s nodes and distal interphalangeal joint osteophytes and their role as markers of generalised disease. Ann Rheum Dis 1998; 57:246–8.
7. Stecher RM. Heberden’s nodes: a clinical description of osteo-arthritis of the finger joints. Ann Rheum Dis 1955; 14:1–10.
8. Claessens AA, Schouten JS, van den Ouweland FA, Valkenburg HA. Do clinical findings associate with radiographic osteoarthritis of the knee? Ann Rheum Dis 1990; 49:771–4.
9. Heberden’s nodes. Med J Aust 1966; 2:435.
10. Simkin PA, Campbell PM, Larson EB. Gout in Heberden’s nodes. Arthritis Rheum 1983; 26:94–7.
11. O’Dell JR. Gout in Heberden’s nodes [letter]. Arthritis Rheum 1983; 26: 1413–4.
12. Campion G, Dieppe P, Watt I. Heberden’s nodes in osteoarthritis and rheumatoid arthritis. Br Med J 1983; 287:1512.
13. Schlapbach P, Beyeler C, Gerber NJ, et al. The prevalence of palpable finger joint nodules in diffuse idiopathic skeletal hyperostosis (DISH). A controlled study. Br J Rheumatol 1992; 31:531–4.
14. Turner WH, Collin J. Seamstress’s finger: a cause of Heberden’s nodes. BMJ 1988; 297:1636.