Έρευνα

Γνωρίζετε αν διατρέχετε κίνδυνο οστεοπόρωσης;:

Ωμέγα 3 λιπαρά οξέα

ΩΜΕΓΑ 3 ΛΙΠΑΡΑ ΟΞΕΑ

Αραχιδονικό οξύ, εϊκοσανοειδή και συσχέτιση με φλεγμονή και ΡΑ

Τι είναι τα λιπαρά οξέα ;

Τα λιπαρά οξέα είναι συστατικά των φωσφολιπιδίων και τα φωσφολιπίδια, συστατικά των κυτταρικών μεμβρανών.

Από τι αποτελούνται τα λιπαρά οξέα ;

Στο αίμα των υγιών ατόμων που ακολουθούν τυπικό Δυτικό διαιτολόγιο τα φωσφολιπίδια των ανοσοκυττάρων (ουδετερόφιλα, λεμφοκύτταρα και μονοκύτταρα) περιέχουν λιπαρά οξέα σε ποσοστό 10-20% με την μορφή ARA. Εξ αυτών, το 0.5-1 % αποτελείται από n-3 εϊκοσαπενταενοϊκό οξύ (EPA) και το1.5-3 %, από n-3 δοκοσαεξαενοϊκό οξύ (DHA) [Caughey GE et al, 1996; Yaqoob P et al, 2000; Healy DA et al, 2000).

Τα εϊκοσανοειδή περιλαμβάνουν προσταγλανδίνες, θρομβοξάνες, λευκοτριένες και άλλα οξειδωμένα παράγωγα, σχηματίζονται από τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και είναι μεταξύ των πλέον σημαντικών μεσολαβητών και ρυθμιστών της φλεγμονής.

Πόσα είδη PUFA υπάρχουν ;

Ανάλογα με την θέση του τελευταίου διπλού δεσμού κατά μήκος της αλύσου των λιπαρών οξέων, στα PUFAs περιλαμβάνονται 3 τύποι λιπαρών οξέων :

  • ωμέγα-3 (n-3)

  • ωμέγα-6 (n-6) και

  • ωμέγα-9 (n-9)

Τα ειδικά πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου (PUFA), τα οποία ανήκουν στην οικογένεια των ωμέγα–3 και ωμέγα–6 λιπαρών οξέων, είναι υποκατάστατα των προστανοειδών, τα οποία δρούν στην διαφοροποίηση και δραστηριότητα των κυττάρων των οστών και των χόνδρινων ιστών.

Ποια είναι τα κύρια διαιτητικά PUFA ;

Τα κύρια διαιτητικά PUFAs είναι τα n-3 (όπως το λινολενικό και το εϊκοσαπεντενοϊκό οξύ), και τα n-6 (όπως το λινολεϊκό και το αραχιδονικό οξύ). Στα n-6 PUFAs , ο τελευταίος διπλός δεσμός εντοπίζεται μεταξύ 3ου και 4ου ατόμου του άνθρακα, από το μεθυλικό άκρο της αλύσου των λιπαρών οξέων.

Τα διαιτητικά ωμέγα-9 PUFAs, τα οποία περιλαμβάνουν μονοπολυακόρεστα λιπαρά οξέα [MUFAs) σε ελαιόλαδο, αντικαθιστούν τα ωμέγα-6 PUFAs στις κυτταρικές μεμβράνες και αυξάνουν την ενσωμάτωση των ωμέγα-3 PUFAs.

Τι είναι τα ωμέγα – 3 λιπαρά οξέα ;

Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα υπάρχουν στα ιχθυέλαια (σκουμπριά, ρέγγες, σολωμός, τόνος, λιμνίσια πέστροφα, ιππόγλωσσα), το σογιέλαιο και το έλαιο κανόλα, τον λιναρόσπορο και τα καρύδια, ενώ τα n-6, υπάρχουν στο κάρδαμο, το καλαμπόκι και το ηλιέλαιο, όπως και στο κρέας.

Οι σύγχρονες Δυτικές δίαιτες είναι σχετικά πτωχές σε n-3 και πλούσιες σε n-6 PUFAs, συγκριτικά με τις δίαιτες στις Δυτικές προβιομηχανοποιημένες κοινωνίες ή το σύγχρονο Ανατολικό διαιτολόγιο.

Παραδείγματα ωμέγα – 3 PUFAs περιλαμβάνουν :

  • το α-λινολενικό οξύ (ALA) (ένα φυτικό ωμέγα - λιπαρό οξύ, το οποίο υπάρχει στον λιναρόσπορο, τα καρύδια, τα εμπλουτισμένα αυγά και τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά),

  • το εϊκοσαπενταενοϊκό οξύ (eicosapentaenoic acid; EPA) και

  • το δοκοσαεξαενοϊκό οξύ (docosahexaenoic acid; DHA).

Το α-λινολενικό οξύ είναι ο πρόδρομος του EPA και DHA.

Που υπάρχει το EPA και το DHA ;

Το EPA και DHA υπάρχουν στα θαλασσινά, ιδιαίτερα στα ιχθυέλαια και στα συμπληρώματα τύπου ιχθυέλαιου, γι΄αυτό και μπορεί να αναφέρονται ως marine n-3 PUFAs.

Η αυξημένη per os κατανάλωση marine n-3 PUFAs τροποποιεί τα λιπαρά οξέα των λευκών αιμοσφαιρίων, οδηγώντας σε αύξηση της αναλογίας EPA και DHA στα μονοκύτταρα, τα μονοπύρηνα και τα ουδετερόφιλα.

Η ενσωμάτωση του EPA και DHA στα ανθρώπινα λευκοκύτταρα του αίματος αρχίζει μέσα σε μερικές ημέρες και κορυφώνεται μέσα σε 1-2 εβδομάδες [Kew S et al, 2004; Rees D et al, 2006; Faber J et al, 2011).

Σε υγιείς εθελοντές, η συμπληρωματική χορήγηση ιχθυελαίων συνοδεύεται από μείωση της παραγωγής PGE2 και των LT της σειράς 4 από τα ανοσοκύτταρα [Meydani SN et al, 1991; Von Schacky C et al, 1993).

Παρόμοια, σε ασθενείς με ΡΑ, η χορήγηση συμπληρωμάτων ιχθυελαίων μειώνει την παραγωγή LTB4 από τα ουδετερόφιλα και τα μονοκύτταρα, την παραγωγή 5-υδροξυεϊκοσατετρανοϊκού οξέος από τα ουδετερόφιλα [Cleland LG et al, 1988) και την παραγωγή PGE2 από μονοπύρηνα κύτταρα [Cleland LG et al, 2006].

Σε υγιείς εθελοντές, η πρόσληψη ΕΡΑ σε δόσεις 1.35 gr ημερησίως επί 3 μήνες δεν επηρεάζει την παραγωγή PGE2 από μονοπύρηνα κύτταρα διεγερμένα από ενδοτοξίνη, ex vivo, ενώ, σε δόσεις 2.7 gr ημερησίως μειώνει σημαντικά την παραγωγή PGE2 [Rees D et al, 2006).

Ουδετερόφιλα υγιών εθελοντών που πήραν ιχθυέλαια per os για μερικές εβδομάδες παρήγαγαν αρκετά αυξημένα ποσά LTs σειράς 5 [Endres S et al, 1989; Sperling RI et al, 1993). Ασθενείς με ΡΑ που πήραν marine n-3 PUFAs, είχαν παραγωγή των συνήθως μη ανιχνεύσιμων LTB5 και του 5- υδροξυεϊκοσαπεντανοϊκού οξέος από διεγερμένα ουδετερόφιλα [Cleland LG et al, 1988; van der Tempel H et al, 1990) και μονοκύτταρα [Sperling RI et al, 1987).

Ρεζολβίνες

Το EPA και DHA δίνουν γένεση σε μίαν οικογένεια λιπιδικών μεσολαβητών, τις αποκαλούμενες ρεζολβίνες (resolvins). Οι ρεζολβίνες διαθέτουν τις δράσεις της COX και της LOX, και τροποποιούνται με την παρουσία ασπιρίνης.

Οι ρεζολβίνες της σειράς Ε παράγονται από EPA και της σειράς D από το DHA. Το DHA είναι επίσης υπόστρωμα για παρόμοια μόρια αποκαλούμενα προτεκτίνες (protectins), γνωστές επίσης ως νευροπροτεκτίνες.

Μελέτες σε κυτταρικές καλλιέργειες και ζωϊκά μοντέλα έχουν δείξει ότι οι ρεζολβίνες της σειράς Ε και D, όπως και οι προτεκτίνες, έχουν αντιφλεγμονώδεις και ανοσοτροποποιητικές δράσεις [Hong S et al, 2003; Marcheselli VL et al, 2003).

Δράσεις marine n-3 λιπαρών οξέων στην παραγωγή φλεγμονωδών κυτταροκινών

To EPA και το DHA αναστέλλουν την παραγωγή TNF-α, IL-1 και IL-6 από διάφορους τύπους κυττάρων [Novac TE et al, 2003; Zhao Y et al, 2004) και σε πειραματόζωα [Calder PC, 2006).

Σε υγιείς εθελοντές, η συμπληρωματική χορήγηση ιχθυελαίων μειώνει την παραγωγή TNF-α, IL-1β και IL-6 από μονοκύτταρα ή μονοπύρηνα κύτταρα διεγερμένα από ενδοτοξίνη [Gallai V et al, 1995; Abbate R et al, 1996), αν και αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί από άλλους [Molvig J et al, 1991; Cannon JG et al, 1995).

Οι ασθενείς με ΡΑ που καταναλώνουν ιχθυέλαια παρουσιάζουν μείωση της παραγωγής IL-1 από τα μονοκύτταρα [Kremer JM et al, 1990), των συγκεντρώσεων της IL-1β στην κυκλοφορία [Esperson GT et al, 1992; Kremer JM et al, 1995) και του TNF -α [Adam O et al, 2003; Kolahi S et al, 2010). Ακόμα, σε ασθενείς με ΡΑ, τα ιχθυέλαια καταστέλλουν την φλεγμονώδη απάντηση μειώνοντας τα επίπεδα του TNF-a στον ορό και τον λόγο sRANKL/οστεοπροτεγερίνη [Kolahi S et al, 2010].

Δράσεις marine n-3 λιπαρών οξέων στην παραγωγή ειδών αντιδραστικού οξυγόνου

Σε υγιείς εθελοντές, η χορήγηση μεγάλων δόσεων (>3 gr ημερησίως) marine n-3 PUFAs οδηγεί σε αύξηση της παραγωγής ειδών αντιδραστικού οξυγόνου από ουδετερόφιλα του αίματος, διεγερμένα από διάφορους παράγοντες [Thompson PJ et al, 1991; Luostarinen R and Saldeen T, 1996) και μειώνει την παραγωγή υπεροξειδίου του υδρογόνου από ανθρώπινα μονοκύτταρα [Fisher M et al, 1990).

Σε μικρότερες δόσεις (<2.3 gr ημερησίως) τα marine n-3 PUFAs δεν επηρεάζουν την παραγωγή ειδών αντιδραστικού οξυγόνου από ουδετερόφιλα ή μονοκύτταρα [Schmidt EB et al, 1996; Miles EA et al, 2004).

Σε ηλικιωμένα άτομα, το EPA μειώνει τον αριθμό των ουδετεροφίλων του αίματος που παράγουν υπεροξείδιο [Rees D et al, 2006) και τα συμπληρώματα ιχθυελαίων μειώνουν την παραγωγή ειδών αντιδραστικού οξυγόνου από ουδετερόφιλα του αίματος ασθενών με ΡΑ [Magaro M et al, 1988).

Δράσεις των marine n-3 λιπαρών οξέων στα Τ κύτταρα

Το EPA και το DHA αναστέλλουν τον πολλαπλασιασμό των ανθρώπινων Τ κυττάρων και την παραγωγή IL-2 [Calder PC and  Newsholme EA,1992).

Σε υγιείς ανθρώπους, η αυξημένη κατακράτηση marine n-3 PUFAs μειώνει τον πολλαπλασιασμό των Τ κυττάρων και την παραγωγή IL-2 [Meydani SN et al, 1991; Gallai V et al, 1995), αν και αυτό δεν έχει παρατηρηθεί σε άλλες μελέτες [Kew S et al, 2003; Miles EA et al, 2004; Miles EA et al, 2006).

Δράσεις marine n-3 λιπαρών οξέων στην παρουσίαση του αντιγόνου

Σε μελέτες κυτταρικών καλλιεργειών έχει δειχθεί ότι η έκφραση των MHC II και η παρουσίαση του αντιγόνου μέσω MHC II μειώνεται μετά από έκθεση των αντιγονοπαρουσιαστικών κυττάρων στο EPA ή το DHA [Khair-El-Din TA et al, 1995; Hughes DA et al, 1996). Παρόμοια ευρήματα έχουν παρατηρηθεί σε πειραματόζωα διατρεφόμενα με ιχθυέλαια [Calder PC, 2007).

Marine n-3 PUFAs και ζωϊκά μοντέλα ρευματοειδούς αρθρίτιδας

Σε μία μελέτη, ποντικοί διατρεφόμενοι με ιχθυέλαια παρουσίασαν καθυστέρηση και μείωση της συχνότητας και της βαρύτητας της κολλαγονο-επαγόμενης αρθρίτιδας τύπου ΙΙ [Leslie CA et al, 1985).

Σε άλλη μελέτη, το EPA και το DHA κατέστειλαν την αρθρίτιδα από κυτταρικό τοίχωμα στρεπτοκόκκου σε αρουραίους, αν και το EPA ήταν περισσότερο αποτελεσματικό [Volker DH et al, 2000).

Σε αρουραίους με κολλαγονο-επαγόμενη αρθρίτιδα, το ιχθυέλαιο (το οποίο παρέχει marine n-3 PUFAs με την μορφή τριγλυκεριδίων) και το πετρέλαιο (το οποίο παρέχει marine n-3 PUFAs εν μέρει με τον τύπο φωσφολιπιδίων) καθυστέρησαν την εμφάνιση της αρθρίτιδας, εμείωσαν την βαρύτητά της και το οίδημα των ποδιών και τις ιστοπαθολογικές αλλοιώσεις της άρθρωσης του γόνατος, συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου. Σε μερικές παραμέτρους το πετρέλαιο υπερείχε του ιχθυελαίου [Ierna M et al, 2010).

ΩΜΕΓΑ-3 ΛΙΠΑΡΑ ΟΞΕΑ

ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ

Kremer Jm et al, 1985

  • Kremer, JM, Bigauoette, J, Michalek, AV, et al. (1985) Effects of manipulation of dietary fatty acids on manifestations of rheumatoid arthritis. Lancet i, 184–187. 

Είδος μελέτης : Διπλή – τυφλή, προοπτική, ελεγχόμενη μελέτη διάρκειας 12 εβδομάδων σε ασθενείς με ΡΑ.

Θεραπευτικό σχήμα : Δέκα επτά ασθενείς ακολούθησαν μία πειραματική δίαιτα με μεγάλη περιεκτικότητα σε πολυακόρεστα λίπη και χαμηλή σε κορεσμένα λίπη με ένα συμπλήρωμα (1.8 γρ.) εϊκοσαπενταενοϊκού οξέος. Είκοσι άλλοι ακολούθησαν ένα άλλο διαιτολόγιο, με χαμηλότερη αναλογία πολυακόρεστων/κορεσμένων λιπών και πλασέμπο.

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που ακολούθησαν το πειραματικό διαιτολόγιο είχαν βελτίωση της πρωϊνής δυσκαμψίας και μείωση του αριθμού των ευαίσθητων αρθρώσεων. Η διακοπή της πειραματικής δίαιτας ακολουθήθηκε από σημαντική επιδείνωση της δραστηριότητας της νόσου, του πόνου και του αριθμού των ευαίσθητων αρθρώσεων [Kremer JM et al, 1985].

Kremer JM et al, 1987

  • Kremer, JM, Jubiz, W, Michalek, A, et al. (1987) Fish-oil supplementation in active rheumatoid arthritis. Ann Int Med 106, 497–503. 

Είδος μελέτης : Μη τυχαιοποιημένη, διπλή–τυφλή, πλασέμπο - ελεγχόμενη, διασταυρούμενη, μελέτη διάρκειας 14 εβδομάδων, σε 40 ασθενείς με ΡΑ.

Θεραπευτικό σχήμα : Είκοσι ένας ασθενείς πήραν 2.7 γρ. εϊκοσαπενταενοϊκού οξέος και 1.8 gr δοκοσαεξενοϊκού οξέος (κάψουλες MAX -EPA) ημερησίως και 19 ασθενείς, placebo.

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που πήραν MAX-EPA είχαν μείωση της κόπωσης, του αριθμού των ευαίσθητων αρθρώσεων και της παραγωγής LTB4 από τα ουδετερόφιλα (Kremer JM et al, 1987].

Belch JJF et al, 1988

  • Belch, JJF, Ansell, D, Madhok, R, O'Dowd, A & Sturrock, RD (1988) Effects of altering dietary essential fatty acids on requirements for non-steroidal anti-inflammatory drugs in patients with rheumatoid arthritis: a double blind placebo controlled study. Ann Rheum Dis 47, 96–104. 

Είδος μελέτης : Διπλή – τυφλή, πλασέμπο - ελεγχόμενη μελέτη διάρκειας 12 μηνών σε 49 ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα.

Θεραπευτικό σχήμα : 16 ασθενείς πήραν 540 mg GLA (γ-λινολενικό οξύ) (EPO), 15 ασθενείς, 240 mg EPA και 450 mg GLA (EPO/ ιχθυέλαιο) ημερησίως και 18 ασθενείς, πλασέμπο.

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που πήραν EPO και EPO/ιχθυέλαιο είχαν σημαντική υποκειμενική βελτίωση και εμείωσαν την κατανάλωση των ΜΣΑΦ [Belch JJF et al, 1988].

Cleland LG et al, 1988

  • Cleland, LG, French, JK, Betts, WH, Murphy, GA & Elliot, MJ (1988) Clinical and biochemical effects of dietary fish oil supplements in rheumatoid arthritis. J Rheumatol 15, 1471–1475. 

Είδος μελέτης : Διπλή – τυφλή, μη διασταυρούμενη, μελέτη διάρκειας 12 εβδομάδων σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα.

Θεραπευτικό σχήμα : Συμπλήρωμα ιχθυελαίου (18 g/24ωρο), συγκριτικά με συμπλήρωμα ελαιόλαδου.

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που πήραν ιχθυέλαια είχαν βελτίωση του αριθμού των ευαίσθητων αρθρώσεων και της δύναμης δραγμού, συγκριτικά με τους ασθενείς που πήραν ελαιόλαδο, όπως και μείωση της παραγωγής LTB4 από τα ουδετερόφιλα, in vitro [LG et al, 1988].

Magaro M et al, 1988

  • Magaro, M, Altomonte, L, Zoli, A, et al. (1988) Influence of diet with different lipid composition on neutrophil chemiluminescence and disease activity in patients with rheumatoid arthritis. Ann Rheum Dis 47, 793–796.

Είδος μελέτης : Δώδεκα ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα ακολούθησαν διαιτολόγιο πλούσιο σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα με εϊκοσαπενταενοϊκό και δοκοσαεξαενοϊκό οξύ ή σε κορεσμένα λιπαρά οξέα.

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που κατανάλωσαν πολυακόρεστα λιπαρά οξέα είχαν σημαντική βελτίωση της ενεργότητας της νόσου και μείωση την χημειοφωταύγειας των ουδετεροφίλων [Magaro M et al, 1988].

van der Tempel H et al, 1990

  • van der Tempel, H, Tullekan, JE, Limburg, PC, Muskiet, FAJ & van Rijswijk, MH (1990) Effects of fish oil supplementation in rheumatoid arthritis. Ann Rheum Dis 49, 76–80.

Είδος μελέτης : Τυχαιοποιημένη, διπλή–τυφλή, πλασέμπο- ελεγχόμενη μελέτη διάρκειας 12 εβδομάδων, με στόχο την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας του ιχθυέλαιου σε 16 ασθενείς με ΡΑ.

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που πήραν ιχθυέλαιο είχαν μείωση της διόγκωσης των αρθρώσεων, της διάρκειας της πρωϊνής δυσκαμψίας και της παραγωγής LBT4 από τα ουδετερόφιλα, όπως και αύξηση της παραγωγής LBT5 [van der Tempel H et al, 1990].

Kremer JM et al, 1990

  • Kremer, JM, Lawrence, DA, Jubiz, W, et al. (1990) Dietary fish oil and olive oil supplementation in patients with rheumatoid arthritis. Arth Rheum 33, 810–820.

Είδος μελέτης : Προοπτική, διπλή – τυφλή, τυχαιοποιημένη διάρκειας 24 εβδομάδων σε 49 ασθενείς με ΡΑ.

Θεραπευτικό σχήμα : Είκοσι ασθενείς πήραν διαιτητικό συμπλήρωμα n-3 λιπαρών οξέων (το οποίο περιείχε 27 mg/kg EPA και 18 mg /kg DHA (χαμηλή δόση), 17 ασθενείς έλαβαν 54 mg/kg EPA και 36 mg/kg DHA (μεγάλη δόση), και 12 ασθενείς, κάψουλες ελαιόλαδου που περιείχαν 6.8 gm ολεϊκού οξέος.

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που πήραν n-3 λιπαρά οξέα, ιδιαίτερα σε μεγάλες δόσεις, είχαν σημαντική βελτίωση του αριθμού των ευαίσθητων αρθρώσεων, όπως και μείωση της παραγωγής LBT4 και IL-1 [Kremer Jm et al, 1990].

Skoldstam L et al, 1992

  • Skoldstam, L, Borjesson, O, Kjallman, A, Seiving, B & Akesson, B (1992). Effect of six months of fish oil supplementation in stable rheumatoid arthritis: a double blind, controlled study. Scand J Rheumatol 21, 178 –185.

Είδος μελέτης : Ελεγχόμενη, διπλή – τυφλή, τυχαιοποιημένη μελέτη διάρκειας 6 μηνών με ιχθυέλαια (10 γρ ημερησίως) σε 43 ασθενείς με ΡΑ.

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που πήραν ιχθυέλαια εμείωσαν σημαντικά την κατανάλωση των ΜΣΑΦ και είχαν βελτίωση της δραστηριότητας της αρθρίτιδας [Skoldstam L et al, 1992].

Esperson GT et al, 1992

  • Esperson, GT, Grunnet, N, Lervang, HH, et al. (1992) Decreased interleukin-1 beta levels in plasma from rheumatoid arthritis patients after dietary supplementation with n-3 polyunsaturated fatty acids.  Clin Rheumatol 11, 393–395. 

Είδος μελέτης : Διπλή – τυφλή, τυχαιοποιημένη μελέτη διάρκειας 12 εβδομάδων σε 32 ασθενείς με ενεργό ρευματοειδή αρθρίτιδα

Θεραπευτικό σχήμα : Οι ασθενείς της μελέτης πήραν n-3 λιπαρά οξέα (3.6 g/24ωρο) ή πλασέμπο.

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που έλαβαν n-3 λιπαρά οξέα είχαν σημαντική ελάττωση των επιπέδων της IL-1b στο πλάσμα και βελτίωση της κλινικής τους εικόνας (αρθρικός δείκτης Ritchie) [Esperson GT et al, 1992].

Nielsen GL et al, 1992

  • Nielsen GL, Faarvang KL, Thomsen BS et al. (1992). The effects of dietary supplementation with n-3 polyunsaturated fatty acids in patients with rheumatoid arthritis: a randomized, double blind trial.  Eur J Clin Invest 22, 687–691. 

Είδος μελέτης : Τυχαιοποιημένη, πλασέμπο–ελεγχόμενη, διπλή- τυφλή μελέτη διάρκειας 12 εβδομάδων σε 51 ασθενείς με ΡΑ, με στόχο την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας της συμπληρωματικής χορήγησης n-3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων (n-3 PUFA).

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς της μελέτης είχαν σημαντική βελτίωση της πρωϊνής δυσκαμψίας και της αρθρικής ευαισθησίας [Nielsen GL et al, 1992].

Kjeldsen – Kragh J et al, 1992

  • Kjeldsen-Kragh, J, Lund, JA, Riise, T, et al. (1992) Dietary omega-3 fatty acid supplementation and naproxen treatment in patients with rheumatoid arthritis. J Rheumatol 19, 1531–1536.

Είδος μελέτης : Τυχαιοποιημένη, διπλή – τυφλή μελέτη αποτελεσματικότητας των ωμέγα-3 λιπαρών οξέων με/ή χωρίς ναπροξένη και πλασέμπο, αντίστοιχα, σε 67 ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα.

Θεραπευτικό σχήμα : Οι ασθενείς της μελέτης τυχαιοποιήθηκαν σε 3 ομάδες, οι οποίες έλαβαν τις εξής θεραπείες :

1η ομάδα : Καλαμποκέλαιο (πλασέμπο ωμέγα-3 λιπαρά οξέα) 7 gr ημερησίως επί 16 εβδομάδες και ναπροξένη 750 mg ημερησίως επί 10 εβδομάδες

2η ομάδα : Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα (3.8 γρ. EPA + 2.0 gr δοκοσαεξαενοϊκού οξέος) και ναπροξένη 750 mg ημερησίως επί 16 εβδομάδες

3η ομάδα : Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα (όπως στην ομάδα 2) και ναπροξένη (όπως στην ομάδα 1)

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς της 2ης ομάδας είχαν βελτίωση της διάρκειας της πρωϊνής δυσκαμψίας και της σφαιρικής εκτίμησης από μέρους του γιατρού και του ασθενούς [Kjeldsen-Kragh J et al, 1992].

Stammers T et al, 1992

Είδος μελέτης : Διπλή – τυφλή, πλασέμπο – ελεγχόμενη τυχαιοποιημένη μελέτη διάρκειας 24 εβδομάδων σε 86 ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα

Θεραπευτικό σχήμα : Μουρουνέλαιο 10 ml ημερησίως περιέχον 786 mg εϊκοσαπενταενοϊκού οξέος, ή πλασέμπο.

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που πήραν μουρουνέλαιο δεν είχαν βελτίωση του VAS του πόνου ή της αναπηρίας, συγκριτικά με πλασέμπο [Stammers T et al, 1992].

Lau CS et al, 1993

  • Lau, CS, Morley, KD & Belch, JJF (1993) Effects of fish oil supplementation on non-steroidal anti-inflammatory drug requirement in patients with mild rheumatoid arthritis. Brit J Rheumatol 32, 982–989. 

Είδος μελέτης : Κλινική μελέτη παρακολούθησης 64 ασθενών με ΡΑ που έπαιρναν ΜΣΑΦ.

Θεραπευτικό σχήμα : 10 κάψουλες Maxepa (171 mg EPA και 114 mg DHA/κάψουλα) ή πλασέμπο επί 12 μήνες.

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που πήραν Maxepa εμείωσαν σημαντικά την κατανάλωση των ΜΣΑΦ, χωρίς να εμφανίσουν επιδείνωση των κλινικών και εργαστηριακών παραμέτρων της δραστηριότητας της νόσου [Lau CS et al, 1993].

Geusens P et al, 1994

  • Geusens, P, Wouters, C, Nijs, J, Jiang, Y & Dequeker, J (1994) Long-term effect of omega-3 fatty acid supplementation in active rheumatoid arthritis. Arth Rheum 37, 824–829.

Είδος μελέτης : Διπλή – τυφλή, τυχαιοποιημένη μελέτη διάρκειας 12 μηνών σε 90 ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα.

Θεραπευτικό σχήμα : 2.6 gr ωμέγα-3 ή 1.3 gr ωμέγα – 3 + 3 γρ. ελαιόλαδου ή 6 gr ελαιόλαδου ημερησίως.

Αποτέλεσμα : Η θεραπεία με ωμέγα–3 βελτίωσε την σφαιρική εκτίμηση του πόνου από μέρους τόσο του ασθενούς, όσο και του γιατρού και, ταυτόχρονα, εμείωσε την ανάγκη κατανάλωσης των αντιρευματικών φαρμάκων (Geusens P et al, 1994].

Kremer JM et al, 1995

  • Kremer, JM, Lawrence, DA, Petrillo, GF, et al. (1995) Effects of high-dose fish oil on rheumatoid arthritis after stopping nonsteroidal anti-inflammatory drugs: clinical and immune correlates. Arth Rheum 38, 1107–1114

Είδος μελέτης : Διπλή – τυφλή, πλασέμπο ελεγχόμενη προοπτική μελέτη σε 66 ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα

Θεραπευτικό σχήμα : 130 mg ωμέγα – 3 λιπαρά οξέα ή 9 κάψουλες καλαμποκιού ημερησίως ή πλασέμπο (δικλοφαινάκη 75 mg 2 φορές ημερησίως).

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που θεραπεύθηκαν με ωμέγα – 3 λιπαρά οξέα είχαν βελτίωση των κλινικών παραμέτρων της νόσου (αριθμός ευαίσθητων αρθρώσεων, διάρκεια πρωινής δυσκαμψίας), σημαντική μείωση των επιπέδων της IL-1b και μερικοί απ΄αυτούς διέκοψαν την χρήση των ΜΣΑΦ [Kremer JM et al, 1995].

Volker D et al, 2000

  • Volker, D, Fitzgerald, P, Major, G & Garg, M (2000) Efficacy of fish oil concentrate in the treatment of rheumatoid arthritis. J Rheumatol 27, 2343–2346. 

Είδος μελέτης : Τυχαιοποιημένη – ελεγχόμενη μελέτη διάρκειας 15 εβδομάδων σε 50 ασθενείς με ΡΑ.

Θεραπευτικό σχήμα : Οι ασθενείς της μελέτης έλαβαν πλασέμπο ή κάψουλες Pikasol (40 mg/kg/24ωρο).

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που πήραν Pikasol είχαν βελτίωση του ACR -20 κατά 20%, όχι όμως του αριθμού των ευαίσθητων αρθρώσεων, της ΤΚΕ και της CRP [Volker D et al, 2000].

Adam O et al, 2003

  •  Adam, O, Beringer, C, Kless, T, et al. (2003) Antiinflammatory effects of a low arachidonic acid diet and fish oil in patients with rheumatoid arthritis. Rheumatol Int 23, 27–36. 

Είδος μελέτης : Διπλή – τυφλή, διασταυρούμενη μελέτη σε 66 ασθενείς με ΡΑ.

Θεραπευτικό σχήμα : Οι ασθενείς της μελέτης διακρίθηκαν σε 2 ομάδες (από 34 άτομα η κάθε μιά). Η 1η ομάδα ακολούθησε ένα κανονικό Δυτικό διαιτολόγιο (WD) και η άλλη, μία αντιφλεγμονώδη δίαιτα (AID) η οποία παρείχε λιγότερο από 90 γρ αραχιδονικού οξέος ημερησιως. Οι ασθενείς και των 2 ομάδων πήραν επίσης πλασέμπο ή κάψουλες ιχθυέλαιου (30 mg/kg) επί 3 μήνες.

Αποτέλεσμα : Στους ασθενείς που ακολούθησαν την AID τα ιχθυέλαια εμείωσαν σημαντικά τον αριθμό των ευαίσθητων και διογκωμένων αρθρώσεων, συγκριτικά με πλασέμπο [Adam O et al, 2003].

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ μελέτης Adam O et al, 2003

  • Διαιτολόγια πτωχά σε αραχιδονικό οξύ περιορίζουν τα κλινικά σημεία της φλεγμονής σε ασθενείς με ΡΑ και επαυξάνουν το θεραπευτικό όφελος των συμπληρωματικών ιχθυελαίων.

Remans PH et al, 2004

  • Remans, PH, Sont, JK, Wagenaar, LW, et al. (2004) Nutrient supplementation with polyunsaturated fatty acids and micronutrients in rheumatoid arthritis: clinical and biochemical effects. Eur J Clin Nutr 58, 839–845. 

Είδος μελέτης : Διπλή – τυφλή, πλασέμπο – ελεγχόμενη, σε 66 ασθενείς με ενεργό ΡΑ.

Θεραπευτικό σχήμα : Συμπλήρωμα από πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (1.4 γρ. ΕΡΑ, 0.211 γρ. DHA, 0.5 gr λινολενικό οξύ και ιχνοστοιχεία) ή πλασέμπο επί 4 μήνες.

Αποτέλεσμα : Οι ασθενείς που θεραπεύθηκαν με το συμπλήρωμα λιπαρών οξέων και ιχνοστοιχείων δεν είχαν μεγαλύτερο κλινικό όφελος από πλασέμπο [Remans PH et al, 2004].

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ μελέτης Remans PH et al, 2004

  • Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα σε συνδυασμό με άλλα συστατικά δεν συνιστώνται στη θεραπεία της ρευματοειδούς αρθρίτιδας

Sundrarjun T et al, 2004

  • Sundrarjun, T, Komindr, S, Archararit, N, et al. (2004) Effects of n-3 fatty acids on serum interleukin-6, tumour necrosis factor-alpha and soluble tumour necrosis factor receptor p55 in active rheumatoid arthritis. J Int Med Res32, 443–454. 

Είδος μελέτης : Τυχαιοποιημένη μελέτη διάρκειας 24 εβδομάδων σε 60 ασθενείς με ΡΑ.

Θεραπευτικό σχήμα : Οι ασθενείς της μελέτης ακολούθησαν διαιτολόγιο με ωμέγα–6 λιπαρά οξέα λιγότερο από 12.5 gr ημερησίως, ή έλαβαν Omacor 3.36 gr ημερησίως (EPA+DHA = 840 mg/1-g κάψουλα) ή πλασέμπο.

Αποτέλεσμα : Τα επίπεδα της IL-6, του TNF-a και της CRP στον ορό μειώθηκαν σημαντικά στους ασθενείς που έλαβαν Omacor, αλλά όλοι οι ασθενείς της μελέτης δεν είχαν διαφορά στον αριθμό των ευαίσθητων και διογκωμένων αρθρώσεων, το VAS score του πόνου και την σφαιρική εκτίμηση από μέρους του ασθενούς [Sundrarjun T et al, 2004].

Berbert AA et al, 2005

  • Berbert, AA, Kondo, CR, Almendra, CL, Matsuo, T & Dichi, I (2005) Supplementation of fish oil and olive oil in patients with rheumatoid arthritis. Nutrition 21, 131–136. 

Είδος μελέτης : Παράλληλη, τυχαιοποιημένη μελέτη σε 43 ασθενείς με ΡΑ.

Θεραπευτικό σχήμα : Οι ασθενείς της μελέτης διακρίθηκαν σε 3 ομάδες : η 1η έλαβε πλασέμπο (σογιέλαιο), η 2η ωμέγα – 3 λιπαρά οξέα (3 γρ. ημερησίως) και η 3η, ωμέγα – 3 λιπαρά οξέα (3 γρ. ημερησίως) + 9.6 mL ελαιόλαδου

Αποτέλεσμα : Η θεραπεία με ωμέγα–3 λιπαρά οξέα, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με ελαιόλαδο, βελτίωσε σημαντικά πολλές κλινικές παραμέτρους (ένταση πόνου, διάρκεια πρωϊνής δυσκαμψίας, συλληπτική ικανότητα χεριών, κόπωση) της νόσου [Berbert AA et al, 2005].

Proudman SM et al, 2007

  • Proudman SM, Keen HI, Stamp LK, et al. Response driven combination therapy with conventional disease-modifying antirheumatic drugs can achieve high response rates in early rheumatoid arthritis with minimal glucocorticoid and nonsteroidal antiinfl ammatory drug use. Semin Arthritis Rheum. 2007;37(2):99-111

Είδος μελέτης : Ανοιχτή–σημασμένη μελέτη σε ασθενείς με ΡΑ «παρθένους» στα DMARDs.

Θεραπευτικό σχήμα : Μεθοτρεξάτη εβδομαδιαίως, φυλλικό οξύ, σουλφασαλαζίνη ή υδροξυχλωροκίνη καθημερινά σε συνδυασμό με EPA/DHA (συνολικά 4-4.5 gr μουρουνέλαιου) καθημερινά.

Αποτέλεσμα : Μετά από 3 μήνες, ύφεση είχε το 29% των ασθενών, η οποία αυξήθηκε στο 54% μετά από 3 χρόνια. Μετά από 3 χρόνια το 48% των ασθενών συνέχιζε την τριπλή θεραπεία. Το ιχθυέλαιο καταναλώθηκε από το 75% των ασθενών και το 21% χρησιμοποίησε ΜΣΑΦ. Τουλάχιστον μία από την συνδυασμένη τριπλή θεραπεία με DMARDs διακόπηκε σε 17 ασθενείς λόγω γαστρεντερικών διαταραχών (Proudman SM et al, 2007).

Galarraga B et al, 2008

  • Galarraga, B, Ho, M, Youssef, HM, et al. (2008) Cod liver oil (n-3 fatty acids) as an non-steroidal anti-inflammatory drug sparing agent in rheumatoid arthritis. Rheumatol 47, 665–669. 

Είδος μελέτης : Διπλή – τυφλή, πλασέμπο – ελεγχόμενη τυχαιοποιημένη μελέτη διάρκειας 9 μηνών σε 97 ασθενείς με ΡΑ.

Θεραπευτικό σχήμα : Οι ασθενείς της μελέτης έλαβαν είτε 10 gr μουρουνέλαιου που περιείχε 2.2 g n-3 EFAs, είτε κάψουλες placebo.

Αποτέλεσμα : 19 ασθενείς (39%) που πήραν μουρουνέλαιο εμείωσαν την καθημερινή κατανάλωση ΜΣΑΦ, συγκριτικά με 5 ασθενείς που πήραν πλασέμπο (10%) [Galarraga B et al, 2008].

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ μελέτης Calarraga B et al, 2008

  • Το συμπληρωματικό μουρουνέλαιο που περιέχει n-3 λιπαρά οξέα μειώνει την κατανάλωση των ΜΣΑΦ σε ασθενείς με ΡΑ

Dawczynski C et al, 2009

  •  Dawczynski, C, Schubert, R, Hein, G, et al. (2009) Long-term moderate intervention with n-3 long-chain PUFA-supplemented dairy products: effects on pathophysiological biomarkers in patients with rheumatoid arthritis. Brit J Nutr 101, 1517–1526. 

Είδος μελέτης : Διπλή – τυφλή, πλασέμπο – ελεγχόμενη μελέτη σε 44 ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα.

Θεραπευτικό σχήμα : Οι ασθενείς της μελέτης πήραν πλασέμπο (1η ομάδα) ή n-3 PUFA μακράς αλύσου σε συνδυασμό με γαλακτοκομικά προϊόντα επί 3 μήνες.

Αποτέλεσμα : Η κατανάλωση μέτριων δόσεων n-3 LC-PUFA σε συνδυασμό με γαλακτοκομικά προϊόντα, μολονότι είχε καρδιοπροστατευτικές δράσεις, δεν βελτίωσε την δραστηριότητα της νόσου (Da wczynski C et al, 2009].

Das Gupta AB et al, 2009

  • Das Gupta,  AB,  Hossain,  AKMM,  Islam,  MH,  Dey,  SR & Khan,  MAL  (2009) Role of omega-3 fatty acid supplementation with indomethacin in suppression of disease activity in rheumatoid arthritis.  Bangladesh Med Res Counc Bull 35, 63–68. 

Είδος μελέτης : Συγκριτική μελέτη αποτελεσματικότητας και ασφάλειας της ινδομεθακίνης (75 mg/24ωρο) με ινδομεθακίνη (75 mg/ 24ωρο) + ωμέγα – 3 λιπαρά οξέα (3 g καθημερινά) επί 12 εβδομάδες.

Αποτέλεσμα : Και οι 2 ομάδες των ασθενών, και ιδιαίτερα η 2η, είχαν μέτρια βελτίωση της δραστηριότητας της νόσου [Das Gupta AB et al, 2009].

ΜΕΤΑ-ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΜΕΛΕΤΩΝ

Fortin PR et al, 1995

  • Fortin, PR, Lew, RA, Liang, MH, et al. (1995) Validation of a metaanalysis: The effects of fish oil in rheumatoid arthritis. J Clin Epidemiol 48, 1379–1390. 

Σύμφωνα με μία μετα-ανάλυση 9 μελετών που έγιναν στο χρονικό διάστημα 1985-1992 «η διαιτητική συμπληρωματική χορήγηση ιχθυελαίων για διάστημα 3 μηνών μειώνει σημαντικά τον αριθμό των ευαίσθητων αρθρώσεων και βελτιώνει την πρωϊνή δυσκαμψία» [Fortin PR et al, 1995].

Maclean CH et al, 2004

  • MacLean, CH, Mojica, WA & Morton, SC, et al. (2004) Effects of Omega-3 Fatty Acids on Inflammatory Bowel Disease, Rheumatoid Arthritis, Renal Disease, Systemic Lupus Erythematosus, and Osteoporosis, Evidence Report/Technical Assessment no. 89 AHRQ Publication no. 04-E012-2. Rockville, MD: Agency for Healthcare Research and Quality; available at http://www.ahrq.gov/clinic/tp/o3lipidtp.htm.

Μία άλλη μετα-ανάλυση μελετών που έγιναν στο χρονικό διάστημα 1985 – 2002 με την χρήση ωμέγα – 3 λιπαρών οξέων σε ασθενείς με φλεγμονώδεις εντεροπάθειες, ρευματοειδή αρθρίτιδα, συστηματικό ερυθηματώδη λύκο και οστεοπόρωση, συνεπέρανε ότι «η συμπληρωματική χορήγηση ιχθυελαίων δεν έχει δράση στον πόνο τον αναφερόμενο από τον ασθενή, στον αριθμό των διογκωμένων αρθρώσεων και την σφαιρική εκτίμηση του ασθενούς» [MacLean CH et al, 2004].

Calder PC, 2006

  • Calder, PC (2006) N-3 polyunsaturated fatty acids, inflammation, and inflammatory diseases. Am J Clin Nutr 83, 1505S–1519S. 

Μία ανασκόπηση 14 τυχαιοποιημένων, πλασέμπο-ελεγχόμενων, διπλών – τυφλών μελετών με την χορήγηση συμπληρωμάτων ιχθυέλαιων πλούσιων σε n-3 PUFA σε ασθενείς με ΡΑ, αποφάνθηκε ότι «τα n-3 PUFA έχουν ωφέλιμο ρόλο στην ΡΑ, αν και χρειάζονται οριστικές μελέτες για να μπορέσουν να γίνουν συστάσεις στην κλινική πράξη» (Calder PC, 2006).

Goldberg RJ et al, 2007

  • Goldberg RJ, Katz J. A meta-analysis of the analgesic effects of omega-3 polyunsaturated fatty acid supplementation for inflammatory joint pain. Pain. 2007;129(1-2):210-223.

Μία τρίτη μετα-ανάλυση 17 τυχαιοποιημένων μελετών έδειξε ότι : «συγκριτικά με πλασέμπο, η χρήση ωμέγα–3 λιπαρών οξέων μειώνει τον πόνο, την διάρκεια της πρωϊνής δυσκαμψίας, τον αριθμό των επώδυνων και ευαίσθητων αρθρώσεων και την κατανάλωση των ΜΣΑΦ σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα ή αρθρικό πόνο δευτεροπαθώς σε φλεγμονώδεις εντεροπάθειες και δυσμηνόρροια» [Goldberg RJ et al, 2007].

Επιπλοκές

Μία «γεύση ψαριού» είναι η συχνότερη επιπλοκή των διαιτητικών συμπληρωμάτων που περιέχουν EPA/DH.

Η ΕΡΑ είναι πρόδρομος της θρομβοξάνης A3 (TXA3) και LTBj, οι οποίες μπορεί να μειώσουν την συγκόλληση των αιμοπεταλίων και να αυξήσουν τον κίνδυνο εκχυμώσεων και αιμορραγίας σε δόσεις 3 gr ημερησίως.

Θεωρητικά, τα συμπληρώματα που περιέχουν EPA/DHA­ μπορεί να αλληλεπιδρούν με άλλα φάρμακα και συμπληρώματα, όπως ασπιρίνη, ΜΣΑΦ, σκόρδο, ginkgo bilo­ba, βιταμίνη C και E.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

  • Σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα, φαίνεται ότι τα marine n-3 PUFAs μειώνουν τον πόνο και την διόγκωση των αρθρώσεων και την διάρκεια της πρωϊνής δυσκαμψίας και περιορίζουν την κατανάλωση μερικών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων

 



Who is who

Θέματα

Συλλογή Φωτογραφιών

Τι είναι ο ρευματολόγος

Βότανα-Φυσικές ουσίες