ΧΕΙΜΕΤΛΑ (χιονίστρες) : «αθώες» ή ένοχες ;

(Αγγλιστί : chilblains).

Ένα πολύ συνηθισμένο φαινόμενο σε πολλούς ανθρώπους, ιδιαίτερα τους χειμερινούς ή ψυχρούς μήνες του έτους, είναι οι κυκλοφορικές διαταραχές των χεριών γνωστές με το όνομα «χιονίστρες», ή, επιστημονικότερα, «χείμετλα».

Εάν άλλο, πολύ συνηθισμένο, φαινόμενο, είναι τα χείμετλα να «βαφτίζονται» φαινόμεναRaynaud και οι κάτοχοί τους να στέλνονται στον Ρευματολόγο από γιατρούς άλλων ειδικοτήτων, μήπως αυτός ανακαλύψει (κάτω από τα υποτιθέμενα Raynaud) κάποιο μυστήριο ρευματολογικό νόσημα, αφού τα φαινόμενα Raynaud έχουν παραδοσιακά «κατακυρωθεί» και «ανήκουν» στο Ρευματολόγο.

Τι είναι (επιστημονικά) οι χιονίστρες ;

Τα χείμετλα (χιονίστρες) είναι ένας τύπος κάκωσης από ψύχος, χαρακτηριζόμενος από ερυθηματώδεις ή ιόχροες, βλατιδώδεις, φυσαλιδώδεις, οζώδεις ή ελκωτικές αλλοιώσεις, συνήθως στα δάκτυλα των χεριών ή και των ποδιών.

Οπτικά, τα χείμετλα είναι τόσο χαρακτηριστικά, ώστε δεν νομίζω να υπάρχει άνθρωπος που να μην μπορεί να τα ξεχωρίσει, αν και αυτό είναι πολύ συνηθισμένο στην καθημέρα πράξη.

Που οφείλονται οι χιονίστρες ;

Τα χείμετλα οφείλονται σε άμεση έκθεση σε χαμηλές θερμοκρασίες, ιδιαίτερα όταν αυτές δεν φθάνουν σε σημείο ψύξης, και την υγρασία και είναι συχνότερα σε επιρρεπή άτομα.

Οι δερματικές αλλοιώσεις που χαρακτηρίζουν τα χείμετλα παρουσιάζονται όταν τα χέρια/πόδια εκτεθούν σε απότομες μεταβολές της θερμοκρασίας (από κρύο, σε θερμό περιβάλλον), π. χ. όταν οι άρρωστοι είναι εκτεθειμένοι στο κρύο έξω από το σπίτι τους και μπαίνουν μέσα για να βάλουν τα χέρια τους στη θερμάστρα για να τα ζεστάνουν. Μερικά άτομα είναι τόσο ευαίσθητα, ώστε παρουσιάζουν χείμετλα ακόμα και με μικρές μεταβολές της θερμοκρασίας.

Εάν παθαίνετε συχνά χιονίστρες ή φαινόμενα Raynaud να ντύνεστε καλά και να φοράτε γάντια τον χειμώνα. Μπορεί να τα προλάβετε.

Σε σπάνιες περιπτώσεις, τα χείμετλα είναι σύμπτωμα νοσημάτων του συνδετικού ιστού ή του μυελού των οστών. Αλλοτε επιδεινώνονται όταν τα άκρα εκτεθούν στο ηλιακό φώς. 

Τα χείμετλα είναι λιγότερο συχνά σε άτομα που ζουν σε χώρες με πολύ ψυχρό κλίμα, επειδή ο αέρας στις χώρες αυτές είναι ξηρότερος και οι κάτοικοί τους έχουν ειδικά σχεδιάσει τις συνθήκες της ζωής τους και την ενδυμασία τους.

Τι κλινικούς χαρακτήρες έχουν τα χείμετλα ;

Τα χείμετλα παρουσιάζονται 12-24 ώρες μετά την έκθεση στο κρύο και χαρακτηρίζονται από υποτροπιάζουσες επώδυνες ή/και κνιδωτικές, ερυθηματώδεις, ιόχροες βλατίδες ή οζίδια ιδιαίτερα στα δάκτυλα των χεριών ή/και των ποδιών.

Ωραιότατα, πανέμορφα χείμετλα ποδιών

Εκτός από τα δάκτυλα των χεριών και των ποδιών, τα χείμετλα παρουσιάζονται και στη μύτη και τα πτερύγια των αυτιών, αλλά και σε άλλες περιοχές, όπως στους καρπούς (στα βρέφη), τις κνήμες (κατώτερο τμήμα), τους μηρούς μηροί (ιδιαίτερα σε αναβάτες αλόγων), το πρόσωπο και τις πτέρνες.  Στα πόδια, είναι συχνά σε περιοχές εκτεθειμένες σε πίεση, όπως οι κάλοι ή όπου τα δάκτυλα των ποδιών δέχονται πίεση από σφιχτά παπούτσια.

Κι' εδώ το ίδιο, αλλά στα χέρια

Οι αλλοιώσεις μπορεί να είναι μονήρεις (μεμονωμένες), αλλά συνήθως είναι περισσότερες. Μπορεί ακόμα να συνενώνονται μεταξύ τους για να σχηματίσουν μία μεγαλύτερη, διογκωμένη και εξέρυθρη δερματική περιοχή. Σε μερικές περιπτώσεις είναι δακτυλιοειδείς, παχύνονται και διαρκούν πολλούς μήνες.

Χείμετλα (επάνω), φαινόμενα Raynaud (κάτω). Σας ξαναβάζω την φωτογραφία των φαινομένων Raynaud, για να δείτε την διαφορά. Εάν μου ξαναστείλετε να δω άρρωστο με χιονίστρες βαφτισμένο σαν Raynaud, θα πρέπει να αλλάξετε επάγγελμα ή να σας δεί οφθαλμίατρος. Αμάν πιά !

Αλλοτε σχηματίζεται μία φλύκταινα στο δέρμα πάνω από τα χείμετλα, η οποία καθυστερεί την επούλωση. Ενίοτε το δέρμα σχίζεται αφήνοντας ένα μικρό έλκος, το οποίο μπορεί να επιμολυνθεί.

Πότε παρουσιάζονται και πόσο διαρκούν τα χείμετλα  ;

Τα χείμετλα παρουσιάζονται 12-24 ώρες μετά από την έκθεση στο κρύο. Διαρκούν 1-3 εβδομάδες, αλλά μπορεί και περισσότερο, και μπορεί να ξαναεμφανισθούν μετά από μερικά λεπτά όταν εκτεθούν ξανά στο κρύο. Σε μερικά άτομα υποτροπιάζουν κάθε χειμώνα για όλη την ζωή τους, ενώ σε άλλα, εμφανίζονται για πολλά χρόνια και ύστερα εξαφανίζονται.

Τι συμπτώματα προκαλούν τα χείμετλα  ;

Τα χείμετλα προκαλούν έντονο κνησμό και τυπικά αίσθημα καύσου. Στην αρχή οι αλλοιώσεις είναι συνήθως εξέρυθρες, αλλά μπορεί αργότερα να γίνουν κυανέρυθρες. Συχνά συνοδεύονται από πόνο και ευαισθησία, γι΄αυτό και, πολύ συχνά, τα συμπτώματα αυτά αποδίδονται σε αρθρίτιδα, ρευματοειδή αρθρίτιδα, κ.λ.π. και γι΄αυτό τον λόγο στέλνονται στο Ρευματολόγο.

Τι είναι ο χειμετλώδης λύκος ;

(Αγγλιστί: Chilblain lupus, chilblain lupus erythematosus).

Ο χειμετλώδης λύκος είναι ένας σπάνιος τύπος δερματικού ερυθηματώδους λύκου και δεν πρέπει να συγχέεται με τον lupus pernio, έναν παραπλανητικό όρο για ένα τύπο δερματικής σαρκοείδωσης. Τον αναφέρω εδώ, γιατί, αν και μοιάζει οπτικά πολύ με  «αθώες» χιονίστρες, κρύβει από κάτω συστηματικό ερυθηματώδη λύκο (ΣΕΛ). Το 50% των ασθενών με lupus pernio παρουσιάζει δισκοειδείς αλλοιώσεις λύκου στο πρόσωπο και το 15% αναπτύσσει ΣΕΛ.

Από τι χαρακτηρίζεται ο χειμετλώδης λύκος ;

Ο χειμετλώδης λύκος χαρακτηρίζεται από ιόχροες ή ερυθροκύανες «χειμετλοειδείς» πλάκες στα άκρα των μελών (συχνότερα στα χέρια, όπως στην ραχιαία επιφάνεια των φαλαγγοφαλαγγικών αρθρώσεων, και τα πόδια, αλλά και στην μύτη και τα πτερύγια των αυτιών), συνδεόμενες συχνά με θετικά ΑΝΑ ή RF.

Οι αλλοιώσεις αυτές παρουσιάζονται μετά από έκθεση στο κρύο – σε αντίθεση με τις αλλοιώσεις του ερυθηματώδους λύκου, οι οποίες επιδεινώνονται με την έκθεση στο ηλιακό φως.

Η ιστολογική εξέταση και ο ανοσοφθορισμός δείχνουν αλλοιώσεις λύκου. 

Χειμετλώδης λύκος : Δεν ξεχωρίζει από τα κλασικά χείμετλα, αλλά από κάτω κρύβει λύκο.

Σε ποιάν ειδικότητα «ανήκουν» τα χείμετλα  ;

Τα χείμετλα είναι το κατ΄εξοχήν κυκλοφοριακό (αγγειοσυσπαστικό) νόσημα των χεριών (συχνότερο από την ερυθρομελαλγία και την ακροκυάνωση) το οποίο συνδέεται με ορισμένα ρευματικά νοσήματα, όπως ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η συστηματική σκληροδερμία, κ.ά.

Γι΄αυτό και πιστεύω ότι «ανήκουν» ολοκληρωτικά στο Ρευματολόγο και αυτός πρέπει να ασχολείται με αυτά, και όχι ο Αγγειολόγος ή ο Δερματολόγος, που κι αυτοί σχετίζονται με το αντικείμενο. 

Η εμπειρία μου (όπως και πιθανώς των περισσότερων Ρευματολόγων) έχει δείξει ότι οι ειδικότητες αυτές δεν πολυασχολούνται μαζί τους, γιατί συνήθως μπορούν μεν να ξεχωρίσουν τις χιονίστρες από άλλες αγγειοσυσπαστικές διαταραχές των χεριών, αλλά αγνοούν ότι κάτω απ΄ αυτές μπορεί να κρύβεται κάποιο, μερικές φορές σοβαρό, ρευματολογικό ή άλλο νόσημα.

Αυτό όμως το έχω παρατηρήσει και με τους συναδέλφους μου Ρευματολόγους : πολλοί δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τα χείμετλα, συχνά τα βαφτίζουν κι' αυτοί φαινόμεναRaynaud και δεν ψάχνουν μήπως κρύβουν από κάτω κάποιο νόσημα της ειδικότητάς μας.

Προσοχή : Οι χιονίστρες μπορεί να φαίνονται "αθώες", αλλά καμμιά φορά κρύβουν λύκο από κάτω

Προ καιρού είδα ένα τέτοιο περιστατικό σε μια 50χρονη γυναίκα που γυρνούσε από γιατρό σε γιατρό για κάποιες «αθώες», όπως νόμιζε (όπως της είχαν πεί) «χιονίστρες», οι οποίες όμως την βασάνιζαν και δεν περνούσαν. Στην ταλαίπωρη αυτή γυναίκα ο στοιχειώδης ρευματολογικός έλεγχος που της παρήγγειλα έδειξε θετικά ΑΝΑ και αντι-DNA, δηλ. η γυναίκα είχε «χειμετλώδη λύκο» (χείμετλα σε έδαφος συστηματικού ερυθηματώδη λύκου), που είχε περάσει απαρατήρητος και «βαφτισμένος» σαν απλές χιονίστρες. 

Χρειάζονται εξετάσεις ;

Μπορεί να σας φαίνεται (όπως και εμένα) υπερβολικό και αχρείαστο, αλλά σε κάθε άρρωστο με χείμετλα πρέπει να δίνουμε έναν πλήρη ρευματολογικό έλεγχο, όπως και στην ερυθρομελαλγία και την ακροκυάνωση, μήπως κρύβεται από κάτω κάποιο μυστήριο ρευματολογικό νόσημα, όπως :

·        Αντιφωσφολιπιδικά αντισώματα (για αντιφωσφολιπιδικό σύνδρομο)

·        Αντιπυρηνικά αντισώματα (ANA, αντι-DNA, αντι-ENA) (για συστηματικό ερυθηματώδη λύκο και μικτή νόσο συνδετικού ιστού)

·        Ra test ή/και αντι-CCP (για ρευματοειδή αρθρίτιδα)

·        ACA και αντι-SCL 70 (για συστηματική σκληροδερμία)

·        Κρυοσφαιρίνες, κρυοϊνωδογόνο και ψυχροσυγκολλητίνες (σε ασθενείς με χρόνια χείμετλα)

·        Αντισώματα έναντι ηπατίτιδας C ή ακόμα και ρευματοειδής παράγοντας, σαν δείκτη κρυοσφαιριναιμίας (σε επιλεγμένες περιπτώσεις)

ΠΡΟΣΟΧΗ : Οι άρρωστοι με χρόνια, υποτροπιάζοντα, χείμετλα πρέπει να παρακολουθούνται μακροχρόνια μήπως αναπτύξουν κάποιο νόσημα του συνδετικού ιστού (κυρίως ΣΕΛ).

ΗΘΙΚΟ ΔΙΔΑΓΜΑ (για τους ασθενείς) :

·        Μην περνάτε στο "ντούκου" τις χιονίστρες. Δεν είναι τόσο αθώες, όσο φαίνονται.

·        Μην δίνετε σημασία στους Παθολόγους ή άλλες άσχετες ειδικότητες που σας λένε «είναι απλώς χιονίστρες, μην ασχολείσαι μαζί τους, δεν είναι τίποτα σοβαρό, θα περάσουν, και τα τοιαύτα».

·        Εάν επιμένουν και είναι ενοχλητικές, τραβάτε στον Ρευματολόγο και κάντε ένα πλήρη ρευματολογικό έλεγχο. Μπορεί να έχετε από κάτω κάποια ρευματοπάθεια, και να τραβάτε τα μαλλιά σας.