ΔΕΡΜΑ

Η βασική αρχική αλλοίωση της διάχυτης ΣΣκ θεωρείται ότι είναι αγγειιτιδικής αιτιολογίας. Στα πρώιμα στάδια παρατηρείται αύξηση των υδρόφιλων γλυκοζαμινογλυκανών στο χόριο, η οποία μπορεί να ευθύνεται εν μέρει για το οίδημα του χορίου. Ηπιες φλεγμονώδεις διηθήσεις από λεμφοκύτταρα (κυρίως Τ-βοηθητικά), μονοκύτταρα, ιστιοκύτταρα, μακροφάγα και πλασματοκύτταρα αναπτύσσονται γύρω από τα μικρά αιμοφόρα αγγεία, νεύρα και πόρους των εξωκρινών ιδρωτοποιών αδένων και εν μέρει στον διάμεσο ιστό και το υποδόριο λίπος (Fleischmajer R et al, 1977a; Fleischmajer R et al, 1977b). Φλεγμονώδεις κυτταρικές διηθήσεις των αγγειακών τοιχωμάτων απουσιάζουν.

Αργότερα, αναπτύσσεται έντονη υαλινοποίηση του τοιχώματος των αιμοφόρων αγγείων και υπερπλασία του ενδοθηλίου. Οι ιδιόμορφες αυτές αρτηριοσκληρυντικές ινωτικές αλλοιώσεις συνδέονται με τα φαινόμενα Raynaud, την νεφρική κρίση της σκληροδερμίας και την πνευμονική υπέρταση. Αλλο χαρακτηριστικό εύρημα είναι η υπερπλασία των μαστοκυττάρων, τόσο στο δέρμα, όσο και τα σπλάγχνα (Claman HN, 1990).

Σε όψιμα στάδια παρατηρείται ομογενοποίηση των κολλαγόνων ινών με απώλεια των δομικών λεπτομερειών και αύξηση της πυκνότητας και του πάχους του κολλαγόνου (Rodnan GP et al, 1979; Huffstutter JE et al, 1985). Στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, το κολλαγόνο φαίνεται εμβρυικό, με στενές ίνες και ανώριμο διασταυρούμενο τύπο (Hayes RL and Rodnan GP, 1971). Αργότερα, παρατηρείται λέπτυνση της επιδερμίδας, απώλεια των δερματικών πτυχών και ατροφία των εξαρτημάτων του δέρματος, συχνά σε συνδυασμό με επίμονες φλεγμονώδεις διηθήσεις από Τ-λεμφοκύτταρα (Kondo H et al, 1976).

Ευρήματα στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο:

• Ακανόνιστα, λεπτά, νεογέννητα ινίδια κολλαγόνου διαμέτρου 10-30 nm και αργότερα πάχυνση των κολλαγόνων ινών (ένδειξη γήρανσης), με δικόρυφη κατανομή (Varga J et al, 1994).
• Κενοτοπίωση και καταστροφή των ενδοθηλιακών κυττάρων του τοιχώματος των αγγείων, αναδιπλασιασμός της βασικής μεμβράνης και ενεργοποίηση του τραχέος ενδοπλασματικού δικτύου των περικυττάρων και των ινοβλαστών (Haustein UF, Klug H, 1975).

4.1.6.2   ΠΝΕΥΜΟΝΕΣ

• Πνευμονική ίνωση (διάχυτη κυψελιδική, διάμεση και περιβρογχική). Είναι το κύριο ιστολογικό εύρημα της πνευμονικής προσβολής στη ΣΣκ
• Τοπικές φυσαλιδώδεις εμφυσηματικές αλλοιώσεις, λόγω ρήξης των τριχοειδικών διαφραγμάτων
• Yπερπλασία βρογχιολίων - ενδοθηλίου αρτηριολίων
• Ινώδης πλευρίτιδα και πλευριτικές συμφύσεις
• Καρκινώματα κυψελίδων - βρογχιολίων, σε αυξημένη συχνότητα
• Ιστολογικά ευρήματα διάμεσης ίνωσης
• Στικτές διηθήσεις του τοιχώματος των κυψελίδων από λεμφοκύτταρα και πλασματοκύτταρα. Είναι οι πρωϊμότερες αλλοιώσεις της διάμεσης πνευμονοπάθειας.
• Διάμεση ίνωση και αυξημένη συγκέντρωση μακροφάγων, και, σε μερικές περιπτώσεις, πολυμορφοπυρήνων κυττάρων και λεμφοκυττάρων, στους κυψελιδικούς χώρους
• Ενδοθηλιακή και επιθηλιακή βλάβη σε συνδυασμό με διάμεσο οίδημα και αυξημένη εναπόθεση κολλαγόνου τύπου Ι και ΙΙ και περιστασιακά μαστοκύτταρα σε άμεση επαφή με τους διάμεσους ινοβλάστες (στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο)
• Αύξηση του μέσου πάχους των κυψελιδικών τοιχωμάτων (σε ασθενείς με πνευμονική φλεγμονή)
• Εξαφάνιση των τριχοειδών και των κυψελιδικών διαστημάτων λόγω ίνωσης των κυψελιδικών διαφραγμάτων, του τοιχώματος των βρόγχων και του διάμεσου συνδετικού ιστού
• Υποπλευριτικές κυστικές αλλοιώσεις (συχνά)

4.1.6.3   ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΚΟ 

Οι ιστοπαθολογικές αλλοιώσεις είναι ομοιόμορφα κατανεμημένες σ΄ολόκληρο τον ΓΕΣ, αλλά κυριαρχούν στον οισοφάγο, όπου χαρακτηρίζονται από ατροφία των μυών και αντικατάστασή τους από ινώδη ιστό (Treacy WL et al, 1963; D’ Angelo WA et al, 1969; Russell ML et al, 1982). Συχνότερα προσβάλλονται οι λείες μυϊκές ίνες των κατώτερων 2 τριτημορίων, αλλά ενίοτε και οι γραμμωτοί μύες των ανώτερων 2 τριτημορίων, του οισοφάγου. Ο ίδιος υμένας και το πλέγμα του Auerbach διηθούνται από μονοπύρηνα κύτταρα (Gerber MA, 1975). Τα τοιχώματα των αρτηριών παχύνονται.

4.1.6.4  ΚΑΡΔΙΑ

• Στικτή μυοκαρδιακή ίνωση, στο 50% των ασθενών με ΣΣκ
• Περιοχές ταινιοειδούς νέκρωσης του μυοκαρδίου συνεπεία παροδικής ισχαιμίας (στο 31% των ασθενών). Οι αλλοιώσεις αυτές είναι πιθανώς το ισοδύναμο των φαινομένων Raynaud στις στεφανιαίες αρτηρίες και πρόδρομος μυοκαρδιακής ίνωσης
• Περικαρδιακές συλλογές ή ινώδης, ινιδοειδής και συμφυτική περικαρδίτιδα (στο 40% περίπου των ασθενών) (Russell ML et al, 1982)

4.1.6.5  ΝΕΦΡΟΙ

• Συγκεντρική υπερπλασία του έσω αγγειακού χιτώνα, έμφρακτα του φλοιού και ινιδοειδής νέκρωση του μέσου αγγειακού χιτώνα (Fisher ER and Rodnan GP, 1958, Sinclair RA et al, 1976). Η υπερπλασία του έσω αγγειακού χιτώνα είναι το πλέον χαρακτηριστικό ιστολογικό εύρημα της προσβολής των νεφρών στη ΣΣκ. Παρατηρείται ιδιαίτερα στις ενδολοβιώδεις και τοξοειδείς αρτηρίες και σχετίζεται ανατομικά με περιοχές νέκρωσης του νεφρικού φλοιού.
• Στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σχετίζεται με την παρουσία κυττάρων παρόμοιων με λείες μυϊκές ίνες, τα οποία έχουν την ικανότητα παραγωγής κολλαγόνου και ελαστίνης, των συστατικών της υπερπλασίας του έσω αγγειακού χιτώνα. Τα διογκωμένα ενδοθηλιακά κύτταρα αποφράσσουν τον αυλό των αγγείων (Lapenas D et al, 1978)
• Αλλοιώσεις κακοήθους υπέρτασης
• Αγγειιτιδικές αλλοιώσεις (σπάνια)
• Οξεία ισχαιμική νέκρωση των σπειραμάτων έως πάχυνση και σκλήρυνση της βασικής μεμβράνης
• Σποραδικές εναποθέσεις ανοσοσφαιρίνης και συμπληρώματος στα τοιχώματα των αγγείων (Gerber MA, 1975; Lapenas D et al, 1978).

4.1.6.6  ΑΡΘΡΙΚΟΣ ΥΜΕΝΑΣ

• Διηθήσεις από λεμφοκύτταρα και πλασματοκύτταρα και σχηματισμός λαχνών, δηλ. εικόνα παρόμοια με ΡΑ (Clark JA et al, 1971)
• Ινωση, διάφορου βαθμού, με υαλινοποίηση του κολλαγόνου και σκλήρυνση των αιμοφόρων αγγείων
• Ανωμαλίες μικροαγγείωσης και άφθονα ινίδια ανώριμου κολλαγόνου (στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο) (Schumacher HR, 1973).

4.1.6.7   ΜΥΕΣ

Ιστολογικά ευρήματα από τους μυς παρατηρούνται στο 50% περίπου των ασθενών με ΣΣκ (Medsger TA Jr et al, 1968).

Στο κοινό μικροσκόπιο :

• Αυξημένη εναπόθεση κολλαγόνου και λίπους στις διάμεσες περιαγγειακές περιοχές του περιμύσιου και του επιμύσιου και εστιακές, κυρίως λεμφοκυτταρικές, περιαγγειακές διηθήσεις. Επικρατούν τα Τ-λεμφοκύτταρα, με αύξηση της σχέσης CD8/CD4. Τα Τ-λεμφοκύτταρα είναι γενικά περισσότερα από τα μακροφάγα και τα Β-κύτταρα αποτελούν <4% των μονοπυρήνων κυττάρων.
• Σχετική ατροφία των μυϊκών ινών τύπου ΙΙ και μεγάλος αριθμός κεντρικά τοποθετημένων πυρήνων στις μυϊκές ίνες
• Πάχυνση του τοιχώματος και στένωση του αυλού των αιμοφόρων αγγείων (Norton WL et al, 1968)
• Ελάττωση της διαμέτρου των μυϊκών ινών και του αριθμού των τριχοειδών
• Αντικατάσταση των μυϊκών ινών από ινώδη ιστό, σχετιζόμενη με ενδείξεις μυϊκής ατροφίας
• Εναποθέσεις IgM στα αγγεία του μυϊκού ιστού και ελάχιστες ή καθόλου εναποθέσεις C3

Στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο :

• Περιαγγειακή άθροιση υλικού (κολλαγόνου, ινιδίων ρετικουλίνης και κυτταρικών υπολειμμάτων)
• Διόγκωση των ενδοθηλιακών κυττάρων και πεταλοειδής διάταξη ή πάχυνση της βασικής μεμβράνης του τοιχώματος των μικρών αιμοφόρων αγγείων
• Τριχοειδικά «φαντάσματα», ένδειξη μη βιώσιμων αγγείων
• Ατροφία και ενίοτε νέκρωση των μυϊκών ινών, υπερπλασία του συνδετικού ιστού, νηματοειδή και συγκεντρικά πεταλιοειδή σωμάτια και μονοπυρηνική κυτταρική διήθηση από λεμφοκύτταρα, μακροφάγα και μαστοκύτταρα, μεταβολές του ενδοθηλίου των τριχοειδών, πάχυνση και διπλασιασμός της βασικής μεμβράνης (σε περιπτώσεις φλεγμονώδους μυοπάθειας) (Finol HJ et al, 1994).