ΓΛΥΚΟΖΑΜΙΝΗ ΚΑΙ ΧΟΝΔΡΟΪΤΙΝΗ  

Τι είναι η θειική γλυκοζαμίνη και τι η χονδροϊτίνη ;

Η θειική χονδροϊτίνη είναι ένα σημαντικό δομικό συστατικό του χόνδρου το οποίο προσφέρει μεγάλο μέρος της αντοχής του στις συμπιεστικές δυνάμεις [Pigman WW et al, 1980]. 

Η θειική χονδροϊτίνη είναι μία θειούχος γλυκοζαμινογλυκάνη (GAG) συνιστάμενη από μία άλυσο εναλλασσόμενων σακχάρων (N- ακετυλγαλακτοζαμίνη και γλυκουρονικό οξύ), και υπάρχει προσκολλημένη συνήθως σε πρωτεΐνες ως μέρος μιας πρωτεογλυκάνης.

Μία άλυσος χονδροϊτίνης μπορεί να έχει περισσότερες από 100 αλύσους, κάθε μία από τις οποίες μπορεί να είναι θειωμένη σε διάφορες θέσεις και ποσότητες.

ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ - ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ

Η γλυκοζαμίνη και η θειική χονδροϊτίνη χρησιμοποιούνται ευρέως ως διαιτητικά συμπληρώματα για την θεραπεία της οστεοαρθρίτιδας.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΡΑΣΗΣ

Οι δράσεις της θειικής χονδροϊτίνης στην οστεοαρθρίτιδα συντελούνται μέσω διαφόρων μηχανισμών, όπως :

1. Αντιφλεγμονώδεις δράσεις
2. Διέγερση της σύνθεσης των πρωτεογλυκανών και υαλουρονικού οξέος, και
3. Μείωση της καταβολικής δραστηριότητας των χονδροκυττάρων

Οι δράσεις αυτές αναστέλλουν την σύνθεση των πρωτεολυτικών ενζύμων, του νιτρικού οξέος και άλλων ουσιών οι οποίες συμβάλλουν στην βλάβη της θεμέλιας ουσίας του χόνδρου των αρθρώσεων και προκαλούν τον θάνατο των χονδροκυττάρων.

Αλλοι μηχανισμοί δράσης θειικής χονδροϊτίνης

• Μειώνει την μετατόπιση του πυρηνικού παράγοντα kB την προκαλούμενη από την IL-1β στα χονδροκύτταρα, in vitro [Lafontaine-Lacasse M et al, 2011]. 

• Εχει θετικές δράσεις στις οστεοαρθρικές δομικές αλλοιώσεις του υποχόνδριου οστού [McFarlane Gary J, pp. 4-46]

ΦΑΡΜΑΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗ

Φαρμακοκινητικές μελέτες στον άνθρωπο και σε πειραματόζωα έχουν δείξει ότι η θειική χονδροϊτίνη απορροφάται εάν χορηγηθεί per os. Η θειική χονδροϊτίνη, χορηγούμενη εφάπαξ σε δόση 3 γρ. διαθέτει κινητική πρώτης τάξης [Buse MG, 2006]. Σε ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα πολλαπλές δόσεις 800 mg δεν μεταβάλλουν την κινητική της θειικής χονδροϊτίνης.

ΒΙΟΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ

Η βιοδιαθεσιμότητα της θειικής χονδροϊτίνης υπολογίζεται σε 15-24% της per os χορηγούμενης δόσης. Ιδιαίτερα στους αρθρικούς ιστούς, η θειική χονδροϊτίνη δεν απορροφάται πλήρως από τον γαστρεντερικό σωλήνα και μεγάλο ποσοστό σημασμένης θειικής χονδροϊτίνης υπάρχει στο αρθρικό υγρό και τους χόνδρους [Ronca F et al, 1998]. 

ΓΛΥΚΟΖΑΜΙΝΗ

Τι είναι η γλυκοζαμίνη ;

Η γλυκοζαμίνη (C6H13NO5) είναι ένα αμινοσάκχαρο και πρόδρομος της βιοχημικής σύνθεσης των γλυκοζυλιωμένων πρωτεϊνών και λιπιδίων. Είναι μέρος της δομής των πολυσακκχαριδών χιτοσάνη και χιτίνη, οι οποίες αποτελούν τους εξωσκελετούς των οστρακοδέρμων και άλλων αρθρόποδων, όπως και τα κυτταρικά τοιχώματα των μυκήτων και πολλών άλλων μικροοργανισμών. Η γλυκοζαμίνη υπάρχει φυσιολογικά στα κελύφη των οστρακοδέρμων, στα οστά των ζώων, τον μυελό των οστών και τους μύκητες.

Η γλυκοζαμίνη παράγεται εμπορικά με υδρόλυση των εξωσκελετών των οστρακοδέρμων ή, λιγότερο συχνά, με ζύμωση σιτηρών, όπως το καλαμπόκι και το σιτάρι.

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ

Η D-γλυκοζαμίνη παρασκευάζεται φυσικά με την μορφή φωσφορικής-6-γλυκοζαμίνης και είναι ο βιοχημικός πρόδρομος όλων των σακχάρων που περιέχουν άζωτο [Roseman S, 2001]. Ειδικότερα, η φωσφορική-6-γλυκοζαμίνη συντίθεται από την φωσφορική-6-φρουκτόζη και την γλουταμίνη από την απαμινάση της φωσφορικής-6-γλυκοζαμίνης ως το πρώτο βήμα της οδού βιοσύνθεσης της εξοζαμίνης.

Το τελικό προϊόν της οδού αυτής είναι η ουριδινοδιφωσφορική Ν- ακετυλογλυκοζαμίνη (UDP-GlcNAc), η οποία στη συνέχεια χρησιμοποιείται για την κατασκευή γλυκοζαμινογλυκανών, πρωτεογλυκανών και γλυκολιπιδίων. Επειδή ο σχηματισμός της φωσφορικής-6-γλυκοζαμίνης είναι το πρώτο βήμα για την σύνθεση των εν λόγω προϊόντων, η γλυκοζαμίνη μπορεί να παίζει σημαντικό ρόλο στην ρύθμιση της παραγωγής τους.

ΒΙΟΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ

Μετά την χορήγηση κρυσταλλικής θειικής γλυκοζαμίνης per os, η γλυκοζαμίνη μπορεί να είναι βιοδιαθέσιμη στο αρθρικό υγρό των ασθενών με οστεοαρθρίτιδα, δεδομένου ότι οι συγκεντρώσεις σταθερής κατάστασης της γλυκοζαμίνης στο πλάσμα σχετίζονται με τις συγκεντρώσεις της στο αρθρικό υγρό [Persiani S et al, 2005; Persiani S et al, 2007]. 

Στο αρθρικό υγρό, η θειική γλυκοζαμίνη κατακρατάται σε ποσοστό 20% περίπου ή σε ελάχιστες ποσότητες, ένδειξη ότι δεν έχει βιολογική σημασία [Cohen MJ and Braun L, 2007].

ΤΥΠΟΙ ΓΛΥΚΟΖΑΜΙΝΗΣ

Στο εμπόριο κυκλοφορούν 3 τύποι γλυκοζαμίνης :

• Θειική γλυκοζαμίνη (glucosamine sulfate)
• Υδροχλωρική γλυκοζαμίνη (glucosamine hydrochloride)
• Ν-ακετυλγλυκοζαμίνη (N-acetylglucosamine).

Από τους τρείς διαθέσιμους τύπους γλυκοζαμίνης, μόνο ή θειική γλυκοζαμίνη θεωρείται «μάλλον αποτελεσματική» στην θεραπεία της οστεοαρθρίτιδας.

ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ

Η per os χορηγούμενη γλυκοζαμίνη είναι διαιτητικό συμπλήρωμα και όχι φαρμακευτική ουσία. Στις ΗΠΑ, είναι ένα από τα συχνότερα μη βιταμινούχα, μη μεταλλικά διαιτητικά συμπληρώματα χρησιμοποιούμενα από τους ενήλικες.

Η γλυκοζαμίνη κυκλοφορεί στο εμπόριο για να υποστηρίζει την δομή και την λειτουργία των αρθρώσεων και η διαθεσιμότητά της στοχεύει σε ανθρώπους που υποφέρουν από οστεοαρθρίτιδα. Στις ΗΠΑ, είναι παράνομο να πωλείται ένα διαιτητικό συμπλήρωμα για την θεραπεία οποιουδήποτε νοσήματος ή νοσολογικής κατάστασης [Staff FD, 2011]. 

Εχει αποτέλεσμα η γλυκοζαμίνη στην οστεοαρθρίτιδα ;

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Ορθοπεδικών Χειρουργών, η γλυκοζαμίνη, σε συνδυασμό με χονδροϊτίνη, δεν ενδείκνυται για την θεραπεία της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας του γόνατος, δοθέντος ότι οι παράγοντες αυτοί δεν ανακουφίζουν από τα συμπτώματα [American Academy Of Orthopaedic Surgeons, 2013].

Που βασίζεται η φήμη ότι η γλυκοζαμίνη είναι αποτελεσματική ;

Όπως είναι συνηθισμένο με τα πολυδιαφημιζόμενα διαιτητικά σκευάσματα, τα υποτιθέμενα οφέλη της γλυκοζαμίνης βασίζονται κυρίως σε εργαστηριακές μελέτες.

Οι κλινικές μελέτες είναι αμφιλεγόμενες : μερικές αναφέρουν ανακούφιση από τον πόνο και στην δυσκαμψία, αλλά άλλες, μεγάλες και καλοσχεδιασμένες μελέτες υποστηρίζουν ότι η γλυκοζαμίνη δεν έχει αποτέλεσμα, συγκριτικά με πλασέμπο [Barrett Stephen, 2010].

Εχει αποτέλεσμα η γλυκοζαμίνη στις μετατραυματικές κακώσεις ;

Δεν υπάρχει επιστημονική απόδειξη ότι η κατανάλωση της γλυκοζαμίνης από τους αθλητές προλαβαίνει ή περιορίζει τις μετατραυματικές βλάβες των αρθρώσεων [Hespel P et al, 2006].

Συνδυασμοί γλυκοζαμίνης με άλλους παράγοντες

Η γλυκοζαμίνη διατίθεται στο εμπόριο συχνά σε συνδυασμό με άλλα συμπληρώματα, όπως θειική χονδροϊτίνη και μεθυλσουλφονυλμεθάνη.

ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ - ΜΕΤΑ-ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ

Wandel S et al, 2010 :

Είδος μελέτης : Μετα-ανάλυση 10 μελετών οι οποίες περιελάμβαναν 3.803 πάσχοντες από οστεοαρθρίτιδα των γονάτων ή των ισχίων, με σκοπό την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας της θειικής γλυκοζαμίνης, της υδροχλωρικής χονδροϊτίνης ή του συνδυασμού των 2 αυτών φαρμάκων στον αρθρικό πόνο και την ακτινολογική εξέλιξη της νόσου, συγκριτικά με πλασέμπο [Wandel S et al, 2010].

Αποτέλεσμα : Η χρήση είτε των εξατομικευμένων φαρμάκων είτε των συνδυασμένων θεραπειών δεν συνοδεύθηκε από κλινικά σημαντική βελτίωση. Ούτε η θειική γλυκοζαμίνη, ούτε η υδροχλωρική χονδροϊτίνη προσέφεραν κλινικά σημαντική βελτίωση.

Οι ακτινολογικές αλλοιώσεις (ελάχιστο πάχος μεσάρθριου διαστήματος) με τα φάρμακα αυτά ήταν επίσης πολύ μικρές, και δεν είχαν στατιστική σημασία.

Η συχνότητα των επιπλοκών δεν διέφερε μεταξύ των εξατομικευμένων φαρμάκων και του πλασέμπο.

Συμπέρασμα μελέτης Wandel S et al, 2010 : Σε ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα των γονάτων και των ισχίων η θειική γλυκοζαμίνη, η υδροχλωρική χονδροϊτίνη και ο συνδυασμός των δύο αυτών φαρμάκων δεν ανακουφίζει από τον πόνο και δεν επηρεάζει την στένωση του μεσάρθριου διαστήματος, συγκριτικά με placebo. Οι συγγραφείς της μετα-ανάλυσης αυτής συνιστούν το κόστος των σκευασμάτων αυτών να μην καλύπτεται από τις υγειονομικές αρχές και τις ασφαλιστικές εταιρείες και να αποθαρρύνονται οι νέες συνταγές σε ασθενείς που δεν έχουν θεραπευθεί με τους παράγοντες αυτούς

Clegg DO et al, 2006; Μελέτη GAIT

Είδος μελέτης : Στη μελέτη αυτή, 1583 ασθενείς με επώδυνη οστεοαρθρίτιδα του γόνατος έλαβαν είτε πλασέμπο, υδροχλωρική γλυκοζαμίνη (550 mg 3 φορές ημερησίως), θειική χονδροϊτίνη (400 mg 3 φορές ημερησίως), γλυκοζαμίνη μαζί με θειική χονδροϊτίνη (500 mg και 400 mg 3 φορές ημερησίως) ή σελεκοξίμπη, 200 mg ημερησίως [Clegg DO et al, 2006; Sawitzke AD et al, 2010].

Αποτέλεσμα : Μετά από 24 εβδομάδες θεραπείας δεν παρατηρήθηκε σημαντική διαφορά στο ποσοστό των ασθενών που είχαν τουλάχιστον κατά 20% ανακούφιση από τον πόνο σε σύγκριση με πλασέμπο, γλυκοζαμίνη, θειική χονδροϊτίνη και συνδυασμό των φαρμάκων αυτών. Το ποσοστό των ασθενών που ανταποκρίθηκαν στη σελεκοξίμπη ήταν σημαντικά μεγαλύτερο από πλασέμπο (70 vs 60%, αντίστοιχα).

Η ερευνητική ανάλυση των πληροφοριών 24 εβδομάδων σε ασθενείς με μέτριο έως έντονο πόνο έδειξε πιθανό όφελος από τον συνδυασμό της γλυκοζαμίνης με την χονδροϊτίνη, συγκριτικά με πλασέμπο (20% μείωση του πόνου σε ποσοστό 79% vs 54 %, αντίστοιχα). Πάντως, μετά από 2 χρόνια καμμία από τις θεραπείες δεν συνοδεύθηκε από στατιστικά ή κλινικά σημαντική διαφορά στον πόνο, συγκριτικά με πλασέμπο. Οι επιπλοκές ήταν ήπιες, ασυνήθιστες και παρόμοιες στις θεραπευτικές ομάδες, ενώ σοβαρές επιπλοκές ήταν σπάνιες

Συμπέρασμα μελέτης GAIT : Σε ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα του γόνατος, η θειική γλυκοζαμίνη και η χονδροϊτίνη, μόνες τους ή σε συνδυασμό, δεν ανακουφίζουν από τον πόνο και δεν βελτιώνουν την λειτουργικότητα περισσότερο από πλασέμπο. Πάντως, σύμφωνα με ερευνητική ανάλυση της μελέτης αυτής, ο συνδυασμός της θειικής γλυκοζαμίνης με χονδροϊτίνη μπορεί να είναι αποτελεσματικός σε ασθενείς με μέτριο έως έντονο πόνο.

Sawitzke AD et al, 2010

Είδος μελέτης : Διπλή – τυφλή, πλασέμπο ελεγχόμενη μελέτη σε 662 ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα του γόνατος, οι οποίοι θεραπεύθηκαν με γλυκοζαμίνη (500 mg, τρείς φορές ημερησίως), θειική χονδροϊτίνη (400 mg, 3 φορές ημερησίως), συνδυασμό γλυκοζαμίνης με χονδροϊτίνη, σελεκοξίμπη (200 mg ημερησίως) ή πλασέμπο για διάστημα 24 μηνών.

Αποτέλεσμα : Στην διάρκεια των 2 χρόνων της μελέτης, καμμία θεραπεία δεν επέτυχε κλινικά σημαντική διαφορά στην κλίμακα του πόνου (WOMAC) ή την λειτουργικότητα, συγκριτικά με πλασέμπο. Πάντως, η γλυκοζαμίνη και η σελεκοξίμπη έδειξαν κάποιο, αλλά όχι στατιστικά σημαντικό, όφελος.

Συμπέρασμα μελέτης Sawitzke AD et al, 2010 : Σε ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα του γόνατος η γλυκοζαμίνη, η θειική χονδροϊτίνη ή ο συνδυασμός των δύο αυτών φαρμάκων είναι εξίσου αποτελεσματικός με την σελεκοξίμπη και το πλασέμπο

ΑΣΦΑΛΕΙΑ - ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ

Η γλυκοζαμίνη φαίνεται ασφαλής για χρήση ως διαιτητικό συμπλήρωμα.

Συνήθεις επιπλοκές γλυκοζαμίνης

Οι επιπλοκές της γλυκοζαμίνης είναι συνήθως ήπιες και ασυνήθιστες, και συνίστανται σε γαστρεντερικές ενοχλήσεις, δυσκοιλιότητα, διάρροια, κεφαλαλγία και εξάνθημα [McFarlane Gary J, pp. 44-46].

Υπάρχει κίνδυνος σε άτομα αλλεργικά στα θαλασσινά ;

Η γλυκοζαμίνη, επειδή προέρχεται συνήθως από τα κελύφη των οστρακοειδών, ενώ οι δυνητικές αλλεργιογόνες ουσίες περιέχονται στο κρέας των ζώων, είναι πιθανώς ασφαλής ακόμα και σε άτομα αλλεργικά στα οστρακοειδή [Gray HC et al, 2004].

Πάντως, πολλοί κατασκευαστές γλυκοζαμίνης από οστρακοειδή συνιστούν τα άτομα με αλλεργία στα θαλασσινά να συμβουλεύονται έναν επαγγελματία υγείας πριν καταναλώσουν το προϊόν αυτό. Εναλλακτικά, κυκλοφορούν διάφοροι τύποι γλυκοζαμίνης μη προερχόμενη από τα οστρακοειδή.

Μπορεί η γλυκοζαμίνη να προκαλέσει σακχαρώδη διαβήτη ;

Μία πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι όσοι παίρνουν γλυκοζαμίνη τείνουν να υπερβαίνουν τις συνιστώμενες οδηγίες όταν αντιληφθούν ότι το διαιτητικόαυτό συμπλήρωμα δεν έχει το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Οι ερευνητές αυτοί διεπίστωσαν ότι η γλυκοζαμίνη, εάν χορηγηθεί σε δόσεις μεγαλύτερες από τις συνιστώμενες, μπορεί να προκαλέσει βλάβη των κυττάρων του παγκρέατος, αυξάνοντας τον κίνδυνο ανάπτυξης σακχαρώδη διαβήτη [Lafontaine-Lacasse M et al, 2011].

Η γλυκοζαμίνη μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη σακχαρώδη διαβήτη παρεμβαίνοντας στην φυσιολογική ρύθμιση της οδού βιοσύνθεσης της εξοζαμίνης [Buse MG, 2006], αλλά άλλοι ερευνητές διαφωνούν [Scroggie DA et al, 2003; Tannis AJ et al, 2004; Monauni T et al, 2000]. 

Μία ανασκόπηση η οποία συνόψισε τις δράσεις της γλυκοζαμίνης στον μεταβολισμό της γλυκοζαμίνης σε in vitro μελέτες, τις δράσεις της από του στόματος χορήγησης μεγάλων δόσεων γλυκοζαμίνης σε ζώα, και τις δράσεις των συμπληρωμάτων της γλυκοζαμίνης σε φυσιολογικές συνιστώμενες δόσεις στον άνθρωπο, συνεπέρανε ότι η γλυκοζαμίνη δεν προκαλεί δυσανεξία στη γλυκόζη και δεν επηρεάζει τον μεταβολισμό της γλυκόζης [Anderson JW et al, 2005]. 

Άλλες μελέτες παχύσαρκα άτομα συνεπέραναν ότι η γλυκοζαμίνη, χορηγούμενη per os στις βασικές δόσεις δεν προκαλεί ή δεν επιδεινώνεισημαντικά την αντίσταση στην ινσουλίνη ή την δυσλειτουργία του ενδοθηλίου [Muniyappa R et al, 2006; Pouwels MJ et al, 2001; Biggee BA et al, 2007].

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ - ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ

Η θειική χονδροϊτίνη και η υδροχλωρική γλυκοζαμίνη έχουν αμφιλεγόμενη αποτελεσματικότητα στην οστεοαρθρίτιδα. Οι ενδείξεις, βασισμένες σε υψηλής ποιότητας μελέτες, υποστηρίζουν ότι οι παράγοντες αυτοί έχουν μικρό ή κανένα όφελος στην θεραπεία της οστεοαρθρίτιδας

Πάντως, επειδή δεν έχουν σοβαρές επιπλοκές, μπορούν να χορηγηθούν σε ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα, αλλά συνιστάται να διακόπτονται μετά από 6 μήνες εάν δεν έχουν ικανοποιητικό αποτέλεσμα.

Η γλυκοζαμίνη έχει μελετηθεί σε δόσεις 500 mg 3 φορές ημερησίως και η χονδροϊτίνη, σε δόση 400 mg 3 φορές ημερησίως. Η γλυκοζαμίνη πρέπει να αποφεύγεται από άτομα αλλεργικά σε οστρακοειδή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ronca F, Palmieri L, Panicucci P, Ronca G. Anti-inflammatory activity of chondroitin sulfate. Osteoarthritis Cartilage. 1998;6 Suppl A:14-21

Wandel S, Jüni P, Tendal B, Nüesch E, Villiger PM, Welton NJ, Reichenbach S, Trelle S. Effects of glucosamine, chondroitin, or placebo in patients with osteoarthritis of hip or knee: network meta-analysis. BMJ. 2010;341:c4675.

Clegg DO, Reda DJ, Harris CL, Klein MA, O'Dell JR, Hooper MM, Bradley JD, Bingham CO 3rd, Weisman MH, Jackson CG, Lane NE, Cush JJ, Moreland LW, Schumacher HR Jr, Oddis CV, Wolfe F, Molitor JA, Yocum DE, Schnitzer TJ, Furst DE, Sawitzke AD, Shi H, Brandt KD, Moskowitz RW, Williams HJ. Glucosamine, chondroitin sulfate, and the two in combination for painful knee osteoarthritis.. N Engl J Med. 2006; 354(8):795.

Sawitzke AD, Shi H, Finco MF, Dunlop DD, Harris CL, Singer NG, Bradley JD, Silver D, Jackson CG, Lane NE, Oddis CV, Wolfe F, Lisse J, Furst DE, Bingham CO, Reda DJ, Moskowitz RW, Williams HJ, Clegg DO. Clinical efficacy and safety of glucosamine, chondroitin sulphate, their combination, celecoxib or placebo taken to treat osteoarthritis of the knee: 2-year results from GAIT. Ann Rheum Dis. 2010;69(8) : 1459.

Clegg DO, Reda DJ, Harris CL, Klein MA, O'Dell JR, Hooper MM, Bradley JD, Bingham CO 3rd, Weisman MH, Jackson CG, Lane NE, Cush JJ, Moreland LW, Schumacher HR Jr, Oddis CV, Wolfe F, Molitor JA, Yocum DE, Schnitzer TJ, Furst DE, Sawitzke AD, Shi H, Brandt KD, Moskowitz RW, Williams HJGlucosamine, chondroitin sulfate, and the two in combination for painful knee osteoarthritis. N Engl J Med. 2006;354(8):795.

Sawitzke AD, Shi H, Finco MF, Dunlop DD, Harris CL, Singer NG, Bradley JD, Silver D, Jackson CG, Lane NE, Oddis CV, Wolfe F, Lisse J, Furst DE, Bingham CO, Reda DJ, Moskowitz RW, Williams HJ, Clegg DO. Clinical efficacy and safety of glucosamine, chondroitin sulphate, their combination, celecoxib or placebo taken to treat osteoarthritis of the knee: 2-year results from GAIT.. Ann Rheum Dis. 2010;69(8):1459.